چکیده:
دوستی مدنی از جمله مقولاتی است که در فلسفه سیاسی فارابی جایگاه خاصی دارد. پرسش پژوهش حاضر این است که چه رابطهای میان دوستی مدنی و نوع مدینه در اندیشه فارابی وجود دارد؟ با توجه به این سؤال و با تحلیل محتوای فلسفی آثار فارابی، آشکار میشود که نزد او دوستی مدنی بهمثابه امری است که اعضای جامعه را به هم تألیف میدهد. دوستی در مدینه، دوستی بر سر چیزی (امر محبوب) است؛ هرچند در مدینه فاضله، دوستی بر سر چیزی، دوستی افراد نسبت به یکدیگر را به دنبال دارد. دوستی مدنی، شکل مدینه را نیز مشخص میسازد. در واقع پیوند میان معرفت اعضای هر مدینه و نوع سعادتی که بهعنوان غایت زیست مدنی خود تعریف میکنند، خود را در چیزی مینمایاند که همان «امر محبوب» است؛ امر محبوبی که برای تحقق آن تعاون صورت میگیرد. مهمترین دستاورد این پژوهش ارتباط ایجابی میان دوستی مدنی و شکل مدینه است؛ بهگونهای که اگر امر محبوب میان اعضای یک مدینه، امور و اعمال فاضله باشد، آن مدینه، مدینه فاضله خواهد بود و در صورتی که آن امر محبوب، اموری چون لذت، ثروت، قدرت، کرامت، و... باشد، انواع مدینههای جاهله (نذاله، کرامه، تغلب و...) شکل خواهد گرفت. با توجه به امر محبوبی که بهمثابه نهایت و غایت عمل سیاسی در نظر گرفته میشود، هر یک از مدینههای فاضله و غیرفاضله، پیامدهای خاصی را در خصوص نحوه تعامل افراد نیز ایجاب میکنند و منشأ دوستی، نوعدوستی و وضع انسان مدنی نیز متفاوت خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
با توجه به امر محبوبی که به مثابه نهایت و غایت عمل سیاسی در نظر گرفته میشود، هر یک از مدینه های فاضله و غیرفاضله ، پیامدهای خاصی را در خصوص نحوه تعامل افراد نیز ایجاب میکنند و منشأ دوستی، نوع دوستی و وضع انسان مدنی نیز متفاوت خواهد بود.
بر این اساس ، پرسشی که مطرح میشود دال بر اینکه چه رابطه ای میان انواع غایات انسانی (امور محبوب مدنی) و انواع مدینه های انسانی متصور است ؟ برای یافتن پاسخ به این سؤال ، با روش تحلیل فلسفی، ابتدا منظومه مقولات مدنی موردبحث قرار میگیرند و سپس دوستی مدنی در انواع مدینه فاضله و غیرفاضله بررسی میشوند.
جمع آن افعال جمیله و این فضایل ، خیرات هستند که فینفسه غایت نیستند بلکه ازآن جهت که برای تحصیل سعادت نافع میباشند، خیر محسوب میشوند (الفارابی، ١٩٩١، ص ١٠٥)؛ بنابراین ، سعادت ، در مقام غایت اجتماع آدمیان ، ناشی از امر محبوب میان آن هاست که همان روی دیگر سکه انواع مدینه ها است .
از این نظر در مدینه ضروریه امر دوست داشتنی و محبوب که تعاون افراد را باعث میشود ضروریاتی چون خوردن و نوشیدن است که افراد در صناعاتی چون کشاورزی، دامداری، صید و دزدی با یکدیگر تعاون دارند (الفارابی، ١٩٨٢، ص ٨٨)؛ چون امر محبوب ، مشترک میان همه اعضاء و روسای آنان است ، نه تنها اعضای مدینه دوستدار یکدیگرند بلکه میان اعضاء و رئیس نیز رابطه دوستانه وجود دارد.