چکیده:
بر نهاد اصلی این مقاله بررسی زمینه ها و عوامل سیاسی موثر بر ساخت یابی هویت ایرانی - اسلامی به روش کیفی و توصیفی است. پیدایش واحدهای سیاسی جدید تحت عنوان «دولت - ملت»، موجب شکلگیری مفهوم جدیدی از هویت جمعی، تحت عنوان هویت ملی شد. هویت ملی ایران نیز یک برساخته اجتماعی و محصول مهندسی سیاسی -اجتماعی است، اما این مهندسی نه محصول دوره کنونی بلکه پیامد جریانات سیاسی- اجتماعی و فرهنگی دورههای تاریخی پیش و پس از ورود اسلام است. این مقاله به زمینههای شکل گیری و تاثیر گذاری چهار جنبش (تنباکو، مشروطه، ملی شدن نفت و پانزده خرداد) ونهادهای مدنی بر هویت ایرانی – اسلامی پرداخته است. این جریانات که از ویژگی های قیام شیعی و رهبری فرهمندی برخودار بوده با اعلام فتوا وحکم جهاد چه در دوران نهفتگی جنبش و نهادهای مدنی چه در دورهی آشکار فعالیت به بسیج تودهای پرداختند. در نتیجه این جریان ها باعث خودآگاهی،استقلال و مبارزه علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی شده و با شعار بازگشت به خویشتن و تاکید بر حفظ میراث و فرهنگ خودی ضمن احیای تفکر و اندیشه اسلامی در سال(1357) با پیروزی انقلاب اسلامی، هویت اسلامی- ایرانی را به جهانیان اثبات نموده است.
خلاصه ماشینی:
این مقاله به زمینه - های شکل گیری و تاثیر گذاری چهار جنبش (تنباکو، مشروطه ، ملی شدن نفت و پانزده خرداد) ونهادهای مدنی بر هویت ایرانی – اسلامی پرداخته است .
هویت این جنبش چهارگانه چگونه است ؟این جنبش ها از جهت تقدم و تاخر چه تاثیری بر جنبش های بعد از خود داشته اند؟ با مقایسه ی آنها، مشخص می کند زمینه های ساخت یابی آنها چگونه است ؟ اهداف و راهبردهای آنها چه بود؟ سهم هر کدام در فرآیند شکل گیری نهاد های مدنی و هویت اسلامی – ایرانی چگونه است ؟ ٢-پیشینه موضوع شتاب گرفتن فرآیند جهانی شدن در دهه های پایانی قرن بیستم و گسترش چشمگیر فن آوری های اطلاع رسانی و دسترسی آسان به اطلاعات وارتباطات و جابجایی گسترده جمعیتی در جهان باعث طرح مساله ملیت ، هویت و هویت ملی در محافل پژوهشی ودانشگاهی جهان شده است .
بخشی از این عوامل به عرصه دگرگونی های سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی جهان ، یعنی همان پدیده جنبش های نوین اجتماعی ، دمکراسی خواهی و جامعه مدنی در اروپای شرقی و غربی و خاورمیانه و فرآیند جهانی شدن و پیامدهای گسترده ناشی از آن در عرصه فن آوری های ارتباطی و اطلاعاتی و دسترسی به شبکه های اطلاعات جهانی مربوط بوده است و بخشی دیگر نیز به تأثیر حوزه های نظری دوگانه مورد بحث یعنی دیدگاه های نوین به هویت و ملیت از یک سو و نفوذ گرایش ها گوناگون اندیشه پست مدرن مربوط می شود.