چکیده:
مناطق کلان شهری به عنوان پدیده ای نوظهور در مقایسه ی دیگر شیوه های سکونت انسانی دارای روند شکل گیری و گسترش سریع تری در عرصه های مختلف است . هر منطقه ی کلان شهری با توجه به ویژگیهـا و شـرایط محیطـی خود می تواند از الگوی رشد متفاوتی پیروی کند. بررسی متون نظری موجود در این زمینه نشان میدهد که نمی توان الگوی ثابت و مشخصی برای تمامی مناطق کلان شهری ارائه کرد. ازایـن رو، بایسـتی بـه وسـیله ی شـاخص هـایی بـه سنجش میزان شکل گیری و گسترش پراکنده رویی در مناطق کلان شهری پرداخت . بـر ایـن مبنـا، هـدف اصـلی ایـن تحقیق شناسایی و به کارگیری سنجه ی پیوستگی فضایی-عملکردی به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار بر شـکل گیـری و گسترش این پدیده است . با توجه به دوبخشی بودن این سنجه ، دودسته ی اصلی از روش ها مورداستفاده قرارگرفته است . در تحلیل پیوستگی فضایی از شاخص آنتروپی شانون استفاده شده که با استفاده از آن میزان پیوسـتگی فضـایی در طی سال های مختلف موردسنجش قرار خواهد گرفت . در تحلیل پیوستگی عملکردی از تحلیل شبکه استفاده شده است که بر اساس آن شاخص میزان جریان میان عناصر فضایی منطقه به عنوان عامـل پیوسـتگی عملکـردی شـناخته میشود. نتایج تحقیق نشان میدهد که گسـترش پدیـده ی پراکنـده رویـی رابطـه ای مسـتقیم بـا پیوسـتگی فضـایی- عملکردی دارد. به طوری که شهر تهران و کرج به عنوان دونقطه ی مسلط در منطقه ی کلان شهری تاثیر ویژه ای بر ایـن الگو داشته اند. این نتایج نشان میدهد با گسترش و توسعه ی کرج به عنـوان نقطـه ی مسـلط در محـدوده ی پیرامـونی خود و همکاری با شهر تهران در کنار وابستگی عملکـردی ، مجموعـه ی شـهری قـوی بـا مرکزیـت شـهری تهـران
خلاصه ماشینی:
"سنجش پیوستگی عملکردی ارتباط و وابستگی میان سکونتگاه های یک منطقه کلان شهری در شکل گیری و گسترش پدیـده ی پراکنـده رویـی مؤثر است ؛ به طوری که شواهد تجربی در این زمینه نشان میدهد که فضای میانی بین دونقطه ی گـره گـاهی در یـک شبکه ی عملکردی، مستعدترین منطقه در توسعه ساخت وسازهای انسـانی اسـت .
به طوری که میتوان گفت با پیوستگی در مرکز مناطق کلان شهری و کاهش ایـن شاخص با حرکت به سمت پیرامون و رخ داد ناپیوستگی فضایی، پدیده ی پراکنده رویی در منطقه ی کلان شـهری رخ خواهد داد (٢٠٠٥ ,Clarke &Martin Herold, Couclelis, ).
2005) / شکل ٤- سنجه پیوستگی فضایی- کالبدی در مناطق کلان شهری بر طبق مطالعات صورت گرفته در این زمینه ، پیوستگی کالبدی و یا جدایی گزینی عملکردی میتواند در گونـه ی الگوی فضایی پدیده ی پراکنده رویی مؤثر باشد؛ به طوری که اوینگ ١ و دیگران از شاخص شـدت همسـایگی در کنـار دیگر شاخص ها به عنوان ابزاری در سنجش میزان پراکنده رویـی یـاد مـیکننـد ( & ,R.
همین طور هرولد٢ این شاخص را به همراه شاخص تراکم مورد تحلیل قـرار داده و معتقـد اسـت که پیوستگی در مرکز مناطق شهری و مناطق پرتراکم مناطق کلان شهری و کاهش آن با حرکت به سـمت پیرامـون و رخ داد ناپیوستگی فضایی در مناطق کلان شهری بایستی رخ دهد تا بتوان از آن به عنـوان پدیـده ی پراکنـده رویـی در منطقه ی کلان شهری نام برد (٢٠٠٥ ,Clarke &M Herold, Hemphill, Dietzel, )."