چکیده:
افصح المتکلمین، سعدی شیرازی، از بزرگترین ارکان ادب پارسی است. نقادان سخن از قدیم شیوه هنری وی را سهل ممتنع نامیدهاند. عنوانی متناقضنما که نه تنها نکتهای بر خواننده نمیگشاید بلکه او را در ابهامی بیشتر فرو میبرد. از آن جا که برای پی بردن به راز و رمز زبان شگفتانگیز وی راهی جز بررسی علمی و موشکافانه آثار وی نیست، به همین سبب بر آن شدیم تا ساختمان جملههای بوستان را به شکلی کاملا علمی و آماری بررسی نماییم. بدین منظور 1100 بیت از بوستان را که از مهمترین آثار شیخ اجل است، به عنوان جامعه آماری از متن برگزیدیم و از دیدگاه «ساختمان جمله» بررسی نمودیم و پس از آن به مستقیم یا غیر مستقیمبودن جملهها پرداختیم. مبانی نظری و تعاریف اصطلاحات را از کتاب «جمله و تحول آن در زبان فارسی» فرشیدورد برگرفتهایم که به نسبت دیگر دستورنویسان، با حوصله بیشتری بدین موضوع پرداخته است.
Sa’di Shirazi is one of the pillars of Persian literature. From long ago، the critiques have called his artistic manner the simple prose; a paradoxical title that not only reveals the reader no point but also confuses him more. Since there is no way to understand the mystery of his wonderful language other than scientific and detailed analysis of his works، this paper aims to investigate the structure of Bustan’s sentences via a scientific and statistical method. Doing so، 1100 verses of Bustan which is one of the most important works of him were selected as the statistical sample. Then، they were studied regarding sentence structure and، finally، divided into direct and indirect ones. The theoretical foundations and the definition of terms in this study were borrowed from “The Sentence and its Evolution in Persian Language” by Farshidvard who has investigated this issue more deeply than other grammarians.
خلاصه ماشینی:
3- الگوهای جملهها در بوستان سعدی 3-1- مسندالیه+ مکمل(مسند)+ فعل ربطی این قالب یکی از پرکاربردترین الگوهای جمله در زبان فارسی است.
در باب اول، جملههایی که طبق الگوی اول ساخته شدهاند، نسبت به الگوهای دیگر بیشتر است، شاید دلیل آن این باشد که بر حسب تصادف جامعه آماری از بیتهای ابتدای این باب انتخاب شده است.
4- 2- 1- جملههای با یک رکن جابهجا شده از آنجایی که سعدی به مستقیم بودن جملهها و به کار بردن ارکان جملهوارهها در جایگاه اصلی خود پایبند است، در جایی که وزن عروضی و قافیه و ضرورتهای بلاغی موجب جابهجایی اجزای جمله میشود، سعی وی دارد که جملهها و جملهوارهها را با کمترین جابهجایی ارکان و عدول از نظم معیار و رسمی کلام بهکار ببرد.
از مجموع 2565 جمله به کار رفته در جامعه آماری این پژوهش، 970 جمله وجود دارد که فقط یک رکن از ارکان نحوی آن در جایگاه اصلی خود قرار ندارد.
نمودار شماره 3 : بسامد جمله مستقیم و غیرمستقیم و تعداد رکن جابهجا شده این جدول نشان میدهد که تقریبا 60 درصد از جملههای بوستان، مستقیم هستند و ارکان نحوی آنها نظمی طبیعی و نثرگونه دارند و این جای بسی شگفتیاست که با وجود محدودیتهای بلاغی و عروضی و قافیهای، شاعری بتواند ارکان این تعداد از جملهها را در جای تعریف شده خود بهکار ببرد.
این تعداد بیش از 96 درصد از کل جملههای بررسی شده در جامعه آماری این پژوهش است و کمتر از 4 درصد از جملهها دو یا بیش از دو رکن از ارکان آنها تقدیم یا تاخیر دارند.