چکیده:
نقد درونی و بیرونی روایات مربوط به خویشاوندان و نزدیکان ائمه(ع) میتواند پارهای ابهامهای تاریخی را برطرف کند و گوشههای تاریک از تاریخ زندگی معصومان(ع) را روشن سازد. درباره مادر امام جواد(ع) آمیختهای از اطلاعات درست و نادرست در منابع تاریخی آمده است. این نوشتار پس از توضیح درباره مهمترین مفاهیم استفاده شده در مقاله و بررسی نامها، کنیه، تبار، مکان تولد و مدفن خیزران، مادر امام جواد(ع)، کوشیده است سه روایت اصلی دربردارنده اطلاعات درباره این بانوی بزرگوار را با بهرهگیری از روش سنجش دادههای تاریخی بررسی کند. این سه روایت که با توجه به محتوای آن، میتوان آنها را «روایت درخواست ابلاغ سلام به بانو از سوی امام کاظم(ع)»، «روایت ولادت امام جواد(ع)» و «روایت قیافهشناسی» نامید، به لحاظ سند قوت چندانی ندارد. با این حال، بخشی از مفاد روایت اول و سوم به دلیل همسویی با مفاد روایات معتبر و دیگر قرائن تاریخی، قابل پذیرش به نظر میرسد.
خلاصه ماشینی:
ایـن نوشـتار پـس از توضیح درباره مهم ترین مفاهیم استفاده شده در مقاله و بررسی نام ها، کنیه ، تبـار، مکان تولد و مدفن خیزران ، مادر امام جواد ، کوشیده است سه روایت اصلی دربردارنده اطلاعات درباره این بانوی بزرگوار را با بهره گیری از روش سـنجش داده های تاریخی بررسی کند.
میتوان از مطالب پیش گفته نتیجه گرفت که احتمالا مادر امـام جـواد را از قبیلـه جهینه خریده باشند؛ زیرا گرچه جهینه اسم علم هم بوده ، به قرینه واژه «از» در متن موجود از کتاب تاریخ قم ، که به زبان فارسی است ، این واژه نمیتواند اسم علـم و یـا وصـف بـه معنای جوان باشد و همان نام قبیله است و امکان دارد صفیه نیز به معنای لغوی خود باشد / و در مجموع ، مراد از «صفیه از جهنیه » کنیز انتخاب شـده از قبیلـه جهنیـه ـ و بـه تعبیـر درست تر جهینه ـ باشد که در این صورت با مطالب صدر گزارش قمی تنـاقض و تفـاوتی ندارد زیرا در این متن نیز ابتدا سبیکه نوبیه مطرح شده و سپس در روایـت دومـی، صـفیه نقل شده است .
٦. شیخ صدوق نیز در کتاب عیون اخبار الرضا روایتـی از پـدرش و از محمـد بـن حسن بن احمد بن ولید و از چند طریق دیگر، دربـاره ملاقـات یزیـد بـن سـلیط بـا امـام / صادق و نیز موسی بن جعفر و نص وی بر امامت امام رضا مـیآورد کـه بـا روایت مذکور، در فضای ملاقات و نوع گفت وگوها، تشابه دارد اما اختلاف بسیار هم بـین آن ها دیده میشود؛ در این نقل صدوق هیچ اطلاعی از مادر امام جواد دیده نمیشود 84 که یا به علت اختصار در نقل روایت است و یا گزارشی از یک ملاقات دیگر است .