چکیده:
موضوعات انتقادی و سبکی حضوری چشمگیر در تذکرههای دورة صفوی دارند. رویکرد اصلی و فراگیر تذکرهنویسان این دوره رویکرد شمی است؛ به این معنا که همانند پژوهشگران امروزی به شکل آگاهانه از مبنای نظری و شیوة عملی خاصی بهره نبردهاند و توصیفات پشتوانة علمی مشخصی ندارد. بنابراین آرای سبکشناسی تذکرهنویسان دورة صفوی دوران طفولیت خود را میگذرانده است؛ اما این بارقههای آغازین و هرچند غیرعلمی، به دلیل حضور تذکرهنویس در متن جریانها، توجه به فردیت شاعران، و چندجانبهنگری به مسائل سبکی، زمینهساز شناخت دقیقتر جریانهای شعری گذشته و همچنین شناخت پیشینة سبکشناسی زبان فارسی شده است. این پژوهش رویکردهای گوناگون تذکرهنویسان به مسائل سبکی را بررسی میکند و نشان میدهد که تذکرهنویسان در ژرفنای رویکرد فراگیر شمی خود، علاوه بر مسائل ذوقی به نکات مهم تاریخی، محتوایی، تطبیقی، زبانی، و بلاغی طرزها (سبک) نیز توجه کردهاند.
خلاصه ماشینی:
تذکره نویسان این دوره ، به دلیل توجه زیادی که بـه شاعران معاصر خود داشته اند، خوانندة امروزی را با جریان های شعری ، ذوق ادبی ، مسـائل انتقادی ، و ...
در رویکرد شمی تذکره نویسان با دریافت های شهودی و شم شخصی و از طریق انس و آشنایی بـا مـتن ، بـه مشخصـه هـای متمایز متن دست می یابند (فتوحی ، ١٣٩٠: ١٢٧) و به توصیف ، طبقه بندی ، مقایسـه ، و گـاه تحلیل شعر و طرز شعری شاعران و سیر تطور سبک ها می پردازند.
این نوع توصیفات در دورة خود بی ارزش نبوده اند؛ اما در ایـن دوره و بعـد از گذشـت چند قرن و گسست تاریخی و معنایی دلالت های نضمامی زبـانی ، مـا قـادر بـه درک ایـن اصطلاحات نیستیم ؛ زیرا در گذشـته نیـز هماننـد ایـن دوره فرهنـگ هـای توصـیفی بـرای اصطلاحات تخصصی وجود نداشته و نیازی هم به تعریف آن احسـاس نمـی شـده اسـت (فتوحی ، ١٣٨٥ الف : ١٢١)؛ اما این اصطلاحات در بافت موقعیتی و اجتماعی کاربران زبـان (سخن سنجان و اهل نظم ) معنا و مفهوم خاص خود را داشته است .
٣. ٢ رویکرد محتوایی قدما در مسائل انتقادی بیش تر صورت گرا بوده اند و بـه مسـائل محتـوایی توجـه خاصـی نکرده اند (شفیعی کدکنی ، ١٣٨٥: ٢٦)؛ اما از آن جا که معنا در نظـر شـاعران دورة صـفوی اهمیت خاصی داشته است (فتوحی ، ١٣٨٥ الف : ١٠٧)، منتقدان و تذکره نویسان ایـن دوره نیز به معنا و محتوا بی توجه نبوده اند.