چکیده:
پژوهش حاضر تلاشی است برای مقایسة محتوای دو اثر برجستة عرفانی، منطق الطیر عطار نیشابوری و رسالة الطیر ابن سینا، که به شیوة مطالعه و با استفاده از تحلیل کیفی و کمی محتوا صورت گرفته است. برای سهولت مقایسه از جدولها و نمودارهایی نیز استفاده شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که شباهتها عمدتا در محتوای اثر است. مهمترین شباهت دو اثر اشتراک در مضمون آنهاست. وجود رمز «مرغ» و مضمون «وحدت» بسیار برجسته است. از دیگر اشتراکات میتوان به یکسانی مقصد و مقصود پرواز، شروع داستان از مرحلة «شناخت خود»، و بیان مضمون بیاعتمادی اشاره کرد. تفاوتهای فرمی عبارتاند از: 1. تفاوت در قالب بیان، 2. تفاوت در واژهگزینی، و 3. تفاوت در عناصر داستان. تفاوتهای محتوایی نیز شامل: 1. تفاوت در لزوم پیر، 2. تفاوت در چگونگی اظهار وجود، 3. تفاوت در نگرش به قابلیت عارف، 4. تفاوت در نگرش به درگاه الهی، 5. تفاوت در حماسهآفرینی، 6. تفاوت در داشتن طرح سفر، و 7. تفاوت در نگرش به انجام کار سالک است.
خلاصه ماشینی:
در برخی از داستان های رمزی مانند سـلامان و ابسـال و شـیخ صنعان انسان ها نقش نمایی می کنند و در برخی دیگر مانند رسالة الطیرهای ابن سـینا و امـام محمد غزالی و منطق الطیر عطار نیشابوری حیوانات شخصیت هـای داسـتان را مـی سـازند.
بیش تر محققـان معتقدند که نزدیک ترین اثر به منطق الطیر رسالة الطیر محمـد غزالـی بـا ترجمـة احمـد غزالی است و گمان می کنند که عطار از روی این رسـاله بـه نظـم منطـق الطیـر همـت گماشته است (زرین کوب ، ١٣٩٠: ٢٦٣؛ اشرف زاده ، ١٣٨٦: ١٣؛ گوهرین ، ١٣٨٨: هفده ).
در این مقاله رسالة الطیر ابن سینا و منطق الطیر عطار بدین سبب مقایسـه شـده انـد کـه رسالة الطیر کهن ترین نظیرة منطق الطیر است و مقایسة آن ها می تواند تفاوت هایی را کـه در طی زمان بر اثری عرفانی عارض شده است آشکار کند.
٢. ٣ خلاصة منطق الطیر عطار مجمعــی کردنــدمرغــان جهــان آن چــه بودنــد آشــکارا و نهــان جمله گفتند این زمـان در دور کـار نیست خالی هیچ شـهر از شـهریار چون بودکاقلیم مارا شـاه نیسـت ؟ بیش ازاین بی شاه بودن راه نیست (گوهرین ، ١٣٧٤: ٣٨) مرغان گفتند: باید یک دیگر را یاری کنیم تا شاهی بطلبیم و در سپاه نظمی ایجـاد کنـیم .
چشمگیرترین تفاوت دو اثر از نظر عناصر داسـتان اسـتفاده از دیـالوگ هـای بسـیار در منطق الطیر، برجسته کردن این عنصر داستانی در آن ، و عدم برجستگی آن در رسـالة الطیـر ابن سینا است .
بسامد استفاده از گفت وگو و توصیف و روایت درقسمت عذرآوری مرغان و جواب هدهد این تفاوت در کل داستان نیز آشکار اسـت .
دیالوگ های داستان مرغان در منطق الطیر بسیار زیـاد و هدف دار است .