چکیده:
هرســین ، یکــی از شهرســتان هــای اســتان کرمانشــاه اســت و در محــور ارتبــاطی راه ابریشــم قــرار گرفتــه و از دوران پارینــه ســنگی تــا اواخــر دورة قاجــار دارای آثــار تــاریخی بــوده و اسـتقرار در آن جریــان داشــته اسـت . ایــن پــژوهش ، تــلاش دارد تـا بــه جایگـاه هرســین در دورة ساسـانیان بـا توجـه بـه یافتـه هـای معمـاری و باسـتان شـناختی بپـردازد. روش تحقیـق ، توصـیفی و تحلیلــی، همــراه بــا بررســی میــدانی از منطقــه اســت . ســوال پــژوهش ، مبتنــی بــر آن اســت کــه شــکل گیــری داده هــای باســتان شناســی و کــارکرد آثــار معمــاری شــهر هرســین چگونــه قابــل تبیــین اســت ؟ فرضــه بیــانگر آن اســت کــه راه ابریشــم و شــرایط زیســت - محیطــی مناســب ، نقــش مهمــی در شــکل گیـری آثــار داشــته و داده هـا دارای کــارکرد مــذهبی (اســتودان ) و غیــر مذهبی (قلعـه ، کـاخ و غیـره ) بـوده اسـت . نتـایج پـژوهش ، بیـانگر آن اسـت کـه هرسـین یکـی از منــاطق ییلاقــی نشــین در دوره ساســانیان بــوده اســت ، بــه نحــوی کــه داده هــای باســتان شــناختی منطقــه ، حکایــت از آن دارد. قرارداشــتن ایــن منطقــه در محــور ارتبــاطی راه ابریشــم و نزدیکــی بـه طـاق بسـتان ، قصـر شـیرین ، تیسـفون (پایتخـت ساسـانیان ) و نزدیکـی بـه کتیبـه بیسـتون (دورة هخامنشــی)، اهمیــت آن را دوچنــدان جلــوه داده اســت . تنــوع آثــار در منطقــه بــه نحــوی اســت که از نظر کارکرد، به دو گروه مذهبی و غیرمذهبی گونه شناسی میگردد.
خلاصه ماشینی:
در ایــن برهــه از زمــان ، کرمانشــاه از جملــه منــاطقی اســت کــه توجــه پادشــاهان ساســانی را بــه خـود معطـوف داشـته اسـت ؛ زیـرا از قـرن ٤ م بـه بعـد، بـا انتقـال کـانون قـدرت از فـارس بـه غـرب امپراتـوری، ایـن منطقـه بیشـتر مـورد توجـه قـرار گرفـت (رهبـر و علـی بیگـی، ١٣٨٨: ٨٢) و مهــم تــر آنکــه منطقــه غــرب ؛ بــه خصــوص نــواحی بیســتون و دره هــای اطــراف ایــن کــوه ، محــل عبــادت زردشــتیان بــوده اســت (بیگلــری، ١٣٨٤: ١٧و١٨).
منطقــۀ مــورد مطالعــه ، بعــد از دورة ساســانی و از همــان اوایــل اســلام ، مــورد توجــه حاکمــان بــوده - اســت ؛ بــه خصــوص خانــدان حســنویه کــه در منطقــه حضــور پیــدا کردنــد و بــا توجــه بــه پتانسـیل هــای موجــود، یـک سلســلۀ محلــی را بنیـاد نهادنــد و از دورة ایلخــانی، صــفوی و قاجــار آثــار شــاخص و مهمــی نظیــر کاروانســرای شــاه عباســی و پــل هــای صــفوی بــاقی مانـده اسـت کـه همگـی اذعـان بـه اهمیـت منطقـه در دوره هـای مختلـف تـاریخی دارنـد؛ امــا آنچــه در ایــن پــژوهش مــورد بحــث واقــع شــده ، دورة ساســانی منطقــه اســت و آثــار زیر، تشکیل دهندة جامعۀ آماری پژوهش حاضر هستند: مجموعــۀ دیوانگــاه (ســاعت آبــی، طــاق ســنگی، دیــوارة فرهــادتراش و محــراب ســنگی)، قلعــۀ هرســین ، قلعــۀ ســرماج ، تخــت شــیرین ، گــور دخمــۀ برنــاج ، گــور دخمــۀ ســراب بادیــه ، کــاخ خســرو یــا بنــای نیمــه تمــام ساســانی، اســتودان ساســانی، دیــوارة فرهـادتراش ، سـد ساسـانی، پـل خسـرو و پـل بیسـتون ، سـنگ هـای تـراش خـوردة ساسـانی و بقایای دیوارة سنگی.