چکیده:
پایداری اجتماعی یکی از مفاهیم مرتبط با توسعه پایدار است که از دهه 1960 به بعد در برنامههای توسعه کشورهای مختلف وارد شد اما به دلیل عدم اجماع بر سر مؤلفهها و جایگاه آن در میان سایر اجزاء توسعه پایدار در عمل به گونههای بسیار متفاوتی با آن برخورد شده است. در این مطالعه شاخصهای پایداری اجتماعی در برنامههای چهارم و پنجم توسعه ایران به روش تحلیل محتوا و در چارچوب نظریههای جامعهشناسی بررسی شدند. علاوه بر این، وضعیت گروههای هدف در برنامههای توسعه و نوع سیاستگذاری در رابطه با آنها مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس یافتههای پژوهش، رویکرد غالب در برنامههای چهارم و پنجم توسعه ایران، رویکرد نیازهای اساسی است که نیازهایی مانند اشتغال، بهداشت، مسکن و تغذیه را دربرمی گیرد. بهعنوان گروههای هدف، روستائیان بیشترین توجه را در هر دو برنامه به خود جلب نمودهاند، سپس اقشار کمدرآمد و در رده بعد زنان، بهویژه زنان سرپرست خانوار قرار دارند. حاشیهنشینان، کارگران، جوانان، کودکان و سالمندان به ترتیب از دیگر گروههای مهم هدف هستند.
خلاصه ماشینی:
ضرورت برنامه ریزی برای رشد و توسعه از سوی دولت ها که از اواسط قرن بیستم در میان کشورهای توسعه نیافته مطرح شد در ابتدا صرفا بر رشد اقتصادی تمرکز داشت اما از حدود سال ١٩٦٠ لزوم توجه به جنبه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی توسعه نیز اهمیت یافت که تحت عنوان جذاب نوسازی، برنامه های توسعه بسیاری از کشورها را تحت تأثیر خود قرار داد؛ اما موضوع تخریب محیط زیست در جریان توسعه صنعتی مفهوم دیگری را باب محافل توسعه ای نمود که منجر به گسترش مفهوم توسعه پایدار گردید.
برنامه سوم برای دوره ٥ ساله ١٣٨٣ تا ١٣٧٩ به تصویب رسید و در آن اشاره های زیادی به مؤلفه های پایداری اجتماعی صورت گرفت ، ازجمله توسعه عدالت ، رقابت پذیری در اقتصاد، حذف انحصارات و تبعیض های اقتصادی، هدفمند شدن یارانه ها، گسترش مشارکت مردم از طریق گسترش نهادهای مدنی در قالب احزاب ، ارتقاء امنیت انسانی، عدالت اجتماعی، ارتقاء سلامت و حفظ محیط زیست ؛ اما سیاست گذاری مشخصی در این زمینه مدنظر نبود و موارد مذکور به عنوان محور توسعه قرار نداشت (مؤمنی و امینی میلانی، ١٣٩٠: ٥٢).
با توجه به سه رویکرد جامعه شناختی مطرح در زمینه شاخص سازی پایداری اجتماعی شامل رویکرد نیازهای اساسی، رویکرد سرمایه اجتماعی و رویکرد کارکردگرایی ساختاری، از یافته های پژوهش چنین استنباط میگردد که رویکرد غالب در این برنامه های چهارم و پنجم توسعه ایران ، رویکرد نیازهای اساسی بوده است که نیازهایی همانند اشتغال ، بهداشت ، مسکن و تغذیه را در یک سطح فردی در برگرفته اند.
(2007), Creating Indicators of Sustainability, A social approach, International Institute for Sustainable Development, http://www.