چکیده:
با توجه به اینکه برنج یکی از مهمترین غلات تولیدی کشور بوده و استان مازندران بخشی از مناطق مهم در تولید این محصول است ، در این مقاله مزیت نسبی ارقام گوناگون این محصول در استان مازندران مورد بررسی قرار گرفته است . آمار و داده های مورد نیاز در این مطالعه که شامل قیمت محصول و هزینههای تولید در سال های موردنظر است از منابع وزارت جهاد کشاورزی ، مرکز آمار ایران و سایت سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد( فائو) بدست آمده و برای تعیین مزیت نسبی ارقام گوناگون برنج در مازندران(دانه بلند مرغوب ، دانه بلند پر محصول، دانه متوسط مرغوب و دانه کوتاه) از شاخص هزینه ی منابع داخلی در بین سال های 1360 تا 1386 استفاده شده است . با استفاده از تابع لگاریتمی و روش رگرسیونهای به ظاهر نا مرتبط عامل های کارآمد بر روند تغییرات این شاخص تعیین شده است . بر اساس نتایج بدست آمده ، با محاسبه ی شاخص هزینه ی منابع داخلی مشخص شد که در دوره ی موردنظر و در استان مازندران ، تولید برنج دانه بلند مرغوب بین سال های 76 تا 86، برنج دانه بلند پر محصول و دانه متوسط مرغوب بین سال های 79 تا 86 و برنج دانه کوتاه در سال 78 و بین سال های 80 تا 86 از مزیت نسبی برخوردار بوده است . همچنین ، متغیرهای عملکرد در هکتار و نرخ ارز خارجی بر روی مزیت نسبی ارقام دانه بلند مرغوب ، دانه بلند پر محصول و دانه متوسط مرغوب و متغیر هزینه ی سایهای نهادههای تجارت نا پذیر بر روی ارقام دانه کوتاه بیشترین تاثیر را داشتهاند . در ضمن روند زمانی تغییرات شاخص هزینه ی منابع داخلی نشان میدهد که سیاستهای اتخاذ شده از سوی دولت در دوره ی زمانی مورد مطالعه باعث بوجود آمدن روندی مثبت ، اما محدود در جهت ایجاد مزیت نسبی برای ارقام گوناگون برنج در استان مازندران شده است.
Rice is an important cereal from production point of view in Iran and
Mazandaran province is a major region in production of rice. The main
objective of this study is determining of the comparative advantage of
various rice species .Crop price and production costs data were obtained
from Agricultural Ministry, Statistical Center of Iran and FAO. Domestic
Resources Cost (DRC) index was used for determining the comparative
advantage of rice species in Mazandaran Province from 1982 to 2007 and
effective factors on this indicator were calculated using logarithmic function
and seemingly unrelated regression (SUR) method. According to the results,
long grain and high quality rice from 1998 to 2007, long grain high yield rice
and average grain high quality rice from 2000 to 2007 provied and short
grain rice in 1999 and during 2001 to 2007 , had resived comparative
advantage. Yield per hectare and foreign exchange rate were the most effect
factor in comparative advantage of high quality long grain, high yield long
grain and high quality medium grain of rice. Moreover, shadow cost of non
tradable inputs had the most effect on short grain of rice. Domestic resource
cost trend showed that government policy had positive effect on comparative
advantage of rice species in Mazandaran Province.
خلاصه ماشینی:
"به منظور بررسی روند تغییرات شاخص هزینـه ی منـابع داخلـی در طـی دوره ی زمـانی ١٣٦٠ تا ١٣٨٦ برای ارقام گوناگون برنج در استان مازندران ، با توجه به اینکه متغیرهای یاد شـده از نوع سری زمانی هستند ، لذا ، ابتدا ویژگی های آماری آنها و تشابه ایـن رفتـار آمـاری در میـان متغیرها با استفاده از آزمون دیکی فولر بررسـی گردیـد؛ سـپس ، متغیـر رونـد زمـانی (T) نیـز بـه متغیرهای بالا افزوده شد و در نهایت با توجه به برخی از مطالعات که عوامل موثر بر این شاخص هـا را معرفی کرده اند (گودلین ، ١٩٩٠)، (کندریک ١٩٩٠) و (نجفی ٢٠٠٥) ، معادله ی زیر بـرای ایـن مطالعه در نظر گرفته شد(گودرزی ١٣٨٦).
نتایج موجود در این جدول نشان می دهد که به ترتیب هزینه ی سایه ای نهاده هـای تجـارت نـا پـذیر ، عملکـرد در هکتار و نرخ ارز خارجی دارای بیشترین تاثیر بر روی وجود و یا عدم وجود مزیـت نـسبی در تولیـد برنج دانه بلند مرغوب استان مازندران بوده اند به گونه ای که افزایش عملکـرد در هکتـار و تغییـرات نرخ ارز به گونه ای بوده که سبب به وجود آمـدن مزیـت نـسبی و تقویـت آن و افـزایش هزینـه ی سایه ای نهاده های تجارت نا پذیر سبب به وجود آمدن عدم مزیت نسبی شده است .
در دوره ی زمانی مورد مطالعه ی پژوهش ، متغیر هزینه ی سـایه ای نهـاده هـای تجـارت نا پذیر بیشترین تاثیر را بر مزیت نسبی برنج دانه کوتـاه بـر جـای گذاشـته اسـت بـه گونـه ای کـه تغییرات الگوی استفاده از نهاده های تجارت نا پذیر به گونه ای بوده است که سبب شده مزیت نسبی در تولید این محصول را کاهش دهد ، از سوی دیگر متغیرهای قیمت محـصول و نـرخ ارز خـارجی تاثیری کم ، اما معنی دار بر روی ایجاد مزیت نسبی در تولید این محصول داشته است ."