چکیده:
این مقاله بر نقش روحانیان در شکل دادن به مدارس جدید در ایران میپردازد. بیشتر تحلیلهایی که به مطالعه مدارس جدید در ایران پرداختهاند، نقش روحانیان را منفی بازنمایی کرده و یا تأثیر این نیروی اجتماعی را در برپایی مدارس جدید مسکوت یا نادیده انگاشتهاند. ادعای این مقاله این است که روحانیان نقش فعالانهای در شکلگیری مدارس جدید در ایران داشتند. این مقاله با یک رویکرد پدیدارشناسانه و با جمعآوری شواهد و اسناد تاریخی نشان میدهد که مواجهه روحانیان با مدارس جدید منفعلانه نبود. این نیروی اجتماعی، تربیت مدرسهای را بهعنوان یک شیوه جدید تربیتی پذیرفت و نقش فعالانهای در برپایی و انتشار مدارس جدید داشت. شواهد تاریخی نشان میدهند که روحانیان در تشکیل مدارس جدید نقش تشویقی، حمایتی و مشارکتی داشتهاند. این نیروی اجتماعی فعالانه در انتشار تربیت مدرسهای شرکت داشته و از این دستگاه تربیتی برای گسترش علوم و فنون جدید در میان مسلمانان بهره برده است.
خلاصه ماشینی:
ترقي خواهي برخي از روحانيان و نيز ا تقبال عمومي مردم از مـدارس جديـد، روحانيـان را از موضع لبي و منفعلانه نسبت به مدارس جديد خارج اخت و برخي از آنان به صورت ايجابي و فعالانه به حمايت از برپايي مدر ه و انتشار علـوم جديـد پرداختنـد.
بازديـد روحانيـان از مـدارس در آن دوران موجـب اعتبـار بخشـيدن بـه فعاليت هاي مدارس مي د و برخي از مردم که در فر تادن فرزندانشان به مدارس ترديد دا ـتند را تشويق مي کرد که فرزندانشان را براي فراگيري علوم و فنون جديد به اين مدارس بسپارند.
بر اين ا اس ، روحانيان افزون بر حمايت هاي مادي و معنوي که از مدارس جديد دا تند، بزرگان قوم را نيز تشويق مي کردند که براي «تربيت امت ا ـلامي » مـدارس جديـد برپـا ازند تا اطفال مسلمين در اين مدارس با علوم و فنون جديد آ نا وند.
يدمحمد طباطبايي در نامه خـود بـه روزنامه تربيت هدف خود از تأ يس مدر ه ا لام را اين گونه نقل مي کند: سال ها مسلمين در اين آرزو بودند و ميل داشتند که فرزنـدان ايشـان چـون اطفـال ديگـران اهل علم و صنعت شوند تا دين و دنياي آنها منظم شود از زير بار فقر و احتياج و ذلت بيرون آيند و به آن طور که مي دانيد مورد طعن و سخريه اجانب نشده در عداد ملـت مـرده معـدوده محسوب نباشند ...
بـر ايـن ا ـاس ، مي توان گفت که روحانيان و علماي طراز اول آن دوران نه تنها بـا برپـايي مـدارس جديـد مخـالف نبودند، بلکه به عنوان يک نيروي اجتماعي مؤثر در برپايي و گسترش مدارس جديد در ايـران نقـش فعالي را برعهده دا تند.