چکیده:
بینامتنیت یکی از نظریات مطرح در حوزۀ مطالعات ادبی و هنری است که به بررسی روابط متون با یکدیگر میپردازد. از آنجا که شعر فارسی در دورههای مختلف حیات خود همواره پیوندی عمیق و ناگسستنی با آثار پیشین در حوزههای گوناگون فکر و اندیشۀ بشری داشته، زمینۀ مطالعات بینامتنی دربارۀ آن بسیارگسترده است. خاقانی شروانی (520-595هـ.ق) شاعری بزرگ و دارای سبک شخصی است که از بنمایههای متنوعی در شعرش استفاده کرده و این موضوع شعر او را به دایرﺓالمعارفی تبدیل کرده است که رابطۀ عمیق و گستردۀ بینامتنی با متون گوناگون گذشته پیدا میکند. از همینرو در این مقاله تلاش شده است تا قصیدۀ معروف و ماندگار "ایوان مداین" وی با توجه به ماهیت دوسویهای که دارد؛ ـ بدینمعنی که از یک طرف متأثر از نشانۀ غیرکلامی بنای با عظمت طاق کسری است و از طرف دیگر تا حدی متأثر از آثاری است که پیشینیان در اثر مشاهدۀ این بنای شکوهمند تاریخی آفریدهاند ـ بر اساس نظریۀ "بینامتنیت" با تأکید بر بینامتنیت بینانشانهای و بینامتنیت دروننشانهای مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
ابن خردادبه صاحب کتاب "المسالک والممالک " در فصلی با عنوان : (شگفت ترین بناها) درتوصیف طاق کسری گوید: «ساختمانی ساخته شده از گچ و آجر بهتر از ایوان کسری در مداین نیست » (ابن خردادبه ، ١٣٧٠: ١٣٨) و در ادامه این ابیات بحتری ، شاعر عرب ، را در وصف آن بیان میکند: «وکـأن الا إیوان مـن عجــب الصـنعۀ جـــوب فی جنـب أرعـن جــلــس مشـمخــر تعـلــولــه شـــرفــا ت رفعت فـی روؤس رضــوی وقــدس لیـس یـــدری أصنع إنـس لـجـــن سکـنـوه أم صـنع جـــن لأنــ ـس » هم چنین بخشی از شهرت این بنا در تاریخ اسلام مربوط به حادثه ای است که : «روایت است که در زمان تولد حضرت محمد(ص ) تعدادی از کنگره های بام آن می افتد» (پیرنیا، ١٣٩١: ١١٩) و بیان و رواج چنین روایتی ، خود می تواند دلیلی باشد بر عظمت چشم گیر بنای مذکور و شهرت و آوازه ای که از آن و ساکنانش در میان مردم آن روزگار و به ویژه جامعۀ عرب زبان شبه جزیرۀ عربستان وجود داشته ؛ آن چنان که حادثۀ یاد شده را در شمار چند حادثۀ بزرگ و شگفت دانسته اند که هنگام تولد حضرت محمد(ص ) اتفاق افتاده است .