چکیده:
هر گفتار و رفتاری که به ظاهر غیر جدی و به صورتی لطیف و همراه با مزاح جلوهگر شود و در کنه خود بیانگر حقیقت و واقعیتی جدی باشد، «طنز» گفته می شود. در حقیقت طنز خنده هایی است عاقلانه و عارفانه بر زندگی که به وسیلۀ کشف و برهنه کردن تضادها و ناهماهنگی های زندگی جلوه گر می شود. سمت و سوی طنز اجتماعی است و مایۀ اصلی آن انتقاد و برملا کردن کاستی ها و کمی ها است اما نه به صورت خشک و جدی و کتابی، بل به شکل خنده آور و گاهگاهی نیش دار و تمسخر آمیز. هدف از این طنز اصلاح کردن معایب و مفاسد و نیز مبارزه با رذایل است که در صورت تحقق چنین امری ما با رشد و تعالی فضائل انسانی و محامد اخلاقی روبه رو خواهیم شد. یکی از کسانی که از این نوع ادبی در آثارش سود جسته و از طنز در راه بهبود و صلاح پذیری جامعه، استفادۀ شایان نموده است، سعدی شیرازی است.این پژوهش سعی دارد تا از طریق بررسی تحلیلی-توصیفی به واکاوی لایه های تعلیمی پنهان در گلستان سعدی بپردازد تا در پایان برهمگان آشکار شود که سعدی از طنز در گلستانش به خاطر هدفی والاتر از خنده استفاده نموده و آن همانا تعلیم فضایل اخلاقی و تربیتی در انسان است.بدیع بودن موضوع در بردارندۀ نتایج ارزندۀ ادبی و تربیتی خواهد بود و استادی بی نظیر سعدی را در استفاده از این نوع ادبی نمایان خواهد نمود.
خلاصه ماشینی:
ايـن پـژوهش سعي دارد تا لايه هاي پنهان طنز در گلستان سعدي را مورد واکـاوي قـرار دهـد تـا بـر همگان مکشوف شود که اين نويسندة زبر دست از طنز در جهت هدفي والا و برتر کـه همانا بيان اخلاق و ترويج تربيت بوده ، استفاده کرده است .
سعدي در گلسـتان خويش به وفور از اين نوع ادبي استفاده کـرده اسـت و در اسـتفاده از ايـن گونـه ادبـي اهدافي اخلاقي و تربيتي مدّ نظرش بوده که به برخي از آن ها در ذيل اشاره ميشود: ٥-١- ترغيب به انفاق و پرهيز از امساک يکي از اهداف طنز در گلستان سعدي تشويق به انفاق و بخشش و نيز پرهيز از بخل و امساک در جود و کرم است .
به عنوان مثال شيخ اجل در اين باره چنـين گفتـه است :«موسي عليه السلام قارون را نصيحت کرد که احسن کما احسن الله اليک ، نشـنيد و عاقبتش شنيدي آن کس که به دينار و درم خير نيندوخت سر عاقبت اندر سر دينـار و درم کـرد خواهي که ممتع شوي از دنيي و عقبي با خلق کرم کن چو خدا با تو کرم کـرد» (سعدي، ١٣٧٤ :١٨٤) چنان که ملاحظه مي شود سعدي شيرين سخن صـراحتاً مخاطبـان خـويش را بـه ايـن خصيصۀ نيک اخلاقي ترغيب مي نمايد.