چکیده:
مطالعة این امر که سینمای ایران در دهة چهل و پنجاه خورشیدی به چه تخیلی در باب تهران دامن زده است از اهداف اصلی نگارش این مقاله بهشمار میرود. این مطالعه از خلال تفسیر چهار فیلم که از تأثیرگذارترین فیلمهای دو دهة مورد نظر در دو سر طیف عامهپسند (گنج قارون: سیامک یاسمی)، (خاطرخواه: امیر شروان) و نخبهگرا (خشت و آیینه: ابراهیم گلستان)، (رگبار: بهرام بیضایی) قرار میگیرند به انجام رسیده است. نتایج این تحلیل بیانگر این نکته است که هرچند سینمای عامهپسند و نخبهگرا در ظاهری متفاوت شهر را به تصویر کشیدهاند، تحلیل این آثار نشان میدهد که هر دوی این فیلمها که هرکدام یک جریان فکری غالب در زمانة خود را نمایندگی میکردهاند، نگاهی منفی به شهر داشتهاند و تناقضات موجود در بطن آن را در وضعیتی حاد به نمایش میگذارند.
خلاصه ماشینی:
ازاین رو، این مقاله با تأکید بر چهار فیلم «خشت و آیینه » (ابراهیم گلستان ) و «رگبار» (بهرام بیضایی ) به عنوان فیلم های شاخص سینمای نخبه گرا و همچنین «گنج قارون » (سیامک / یاسمی ) و «خاطرخواه » (امیر شروان ) به عنوان فیلم های شاخص عامه پسند، سعی در مطالعۀ تصویری دارد که دو جریان غالب سینمای آن روزگار از شهر تهران ؛ «شهری که همواره نماد امری مدرن در تقابل با سنت به تصویر درآمده » (راودراد و محمودی،١٣٩٠) ارائه کرده اند.
جیمز دونالد (١٩٩٩) در کتاب «تخیل شهر مدرن » از سینما به عنوان عنصری مهم در شکل گیری تصور عمومی از شهرهای امریکایی و اروپایی یاد کرده است و تأکید می کند که فصلنامه علمی -پژوهشی سینما مثل بسیاری از رسانه های ارتباطی دیگر از این توان برخوردار است که با خصلت تربیتی ٣ خود تخیلی از شهرها پدید آورد که حتی با واقعیت آن شهر تفاوتی قابل توجه داشته باشند، تخیل تهران : مطالعۀ چراکه بسیاری از مسائل شهری همچون بی خانمانی بیش از آنچه در واقعیت وجود داشته «منظرذهنی شهر»...
دوره هشتم کاظمی و محمودی (١٣٨٧) در مقاله ای با عنوان «پروبلماتیک مدرنتیۀ شهری : تهران در شماره ٤ زمستان ١٣٩٤ سینمای قبل از انقلاب اسلامی » بر این نکته تأکید کرده اند که «بازنمایی شهر در فیلم های سینمایی در واقع تاریخ تحولات مدرنیتۀ ایرانی نیز به شمار می رود» (همان :٨٩).
فصلنامه علمی -پژوهشی اما با گذشت پنجاه سال از زمان اکران عمومی و انتشار چندین کتاب و ویژه نامۀ سینمایی ، این دو فیلم به نوعی «حقیقت اثبات شدة ١» سینمای ایران دانسته شده اند که با وجود نظرات تخیل تهران : مطالعۀ ضدونقیض در مورد آنها بحث و گفت وگو درباره شان همچنان ادامه دارد.