چکیده:
در آیات پرشماری از قرآن کریم، آفرینش همة موجودات با فعل «خلق» به خداوند استناد داده شده است؛ ولی در آیة 54 سوره اعراف، مالکیت «امر» در مقابل مالکیت «خلق» قرار گرفته و در نگاه نخست تقابل بین «خلق» و «امر» از آن برداشت میشود. ازاینرو مفسران درصدد تعیین معنای «امر» در برابر «خلق» برآمدهاند. این مقاله، مفهوم امر را از دید مفسران با هدف تحلیل و نقد، بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که دیدگاهها در این زمینه عبارتاند از پنج نظریة 1. فرمان، 2. کلام خدا، 3. تدبیر الهی، 4. عالم امر، 5. جنبة امری موجودات، و ادلة این دیدگاهها قابل نقدند. در این میان تنها دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان راه را برای تفسیر قابل دفاع از آیه گشوده است و مقاله حاضر افزون بر تحلیل و نقد جامع دیدگاههای دیگر مفسران، گامی دیگر در عرضة نظریة مورد توجه علامه طباطبایی در لابهلای تفسیر المیزان برداشته و با ترمیم آن به دیدگاهی نو راه یافته است: تفسیر امر به جنبة غیرتعینی موجودات.
خلاصه ماشینی:
"با این حال، فراهیدی و راغب فقط دو معنای اول را برای این ماده برشمرده اند (فراهیدی، 1409، ج8، ص297؛ راغب اصفهانی، ۱۴۱۲، ص88) و فیومی با تعبیر حالت به جای کار و شأن، بر دو معنایی بودن امر تأکید می کند (فیومی، بی تا، ج2، ص21)؛ ولی مصطفوی ضمن بر شمردن معنای طلب و دستور از مافوق به عنوان اصل واحد برای ریشة امر، به این نکته اشاره می کند که این ماده بر هر امری که از جانب مولا یا حتی خود شخص به صورت واضح یا غیرواضح مورد طلب و توجه قرار گیرد، اطلاق می شود و مفهوم طلب و استعلا در همة موارد کاربرد این واژه لحاظ شده است و معانی دیگر مانند امر ناشناخته، تعجب، رشد و برکت، بر گرفته از معنای یادشده اند (مصطفوی، ۱۴۱۶، ج1، ص143).
این در حالی است که بنا بر نظر علامه، قراین منفصل (آیات دیگر قرآن)، این معنا را تقویت می کنند که مراد از امر، عالم امر و جنبة ملکوتی اشیا باشد؛ افزون بر اینکه این معنا با معنای لغوی نیز سازگار است؛ زیرا اولا خود علامه در مقدماتی که مطرح کرد، امر را تنها به تدبیر آثار معنا نکرد و ثانیا «له الخلق والامر» تنها بر افتراق و تفاوت خلق و امر دلالت دارد؛ اما اینکه افتراق از چه نوعی است، از آیه چیزی برای ترجیح یکی از دو نظر استفاده نمی شود."