چکیده:
تبیین گوهری مشترک در تمام ادیان و یا دست کم ادیان بزرگ، همواره از دغدغه های اصلی دین پژوهان در دو قرن اخیر بوده است. اینکه آیا دین با تمام تنوعش دارای گوهر و حقیقتی واحد است یا خیر؟ و اینکه با فرض وجود گوهر و صدف در دین، آیا ارزش دین به گوهر آن است یا صدف نیز به همان اندازه از ارزش و اهمیت برخوردار می باشد؟ سوالاتی است که در این مقاله پاسخ علّامه طباطبائی به این پرسش ها مورد تبیین قرار گرفته است. ایشان برخلاف تجربه گرایان غربی و سنت گرایان شرقی، ضمن تاکید بر وجود حقیقتی ثابت در تمام ادیان آسمانی، که از آن به اسلام (تسلیم شدن) تعبیر می کند، تمام دین (ظاهر و باطن) را دارای ارزشی یکسان دانسته و نیل به حقیقت دین را تنها از راه عمل به ظاهر شریعت امکان پذیر می داند. اما آنچه در این مقاله مورد تاکید است، توجه به تعابیر متنوع و نقطه نظرات دقیق علّامه است که ضمن پاسخ به تمام سوالات مطرح شده در این خصوص، افق گسترده ای را برای بررسی تنوع ادیان ایجاد می نماید.
خلاصه ماشینی:
"اما آنچه که در فضای اسلامی به عنوان مباحث مربوط به گوهر و حقیقت دین مطرح می شود و برداشتی از آن هم در کلمات علامه طباطبائی خواهد آمد، به هیچ وجه از چنین هجمه ای متأثر نبوده و صرفا تحلیلی درون دینی است که با استفاده مستقیم ازآیات قرآن شکل گرفته و هیچ شباهتی به خاستگاه آن در رویکرد غربی مسئله ندارد که البته نگاه خاص علامه در این مسئله را نیز به عنوان جنبه نوآوری این مقاله می توان در نظرگرفت؛چراکه درخصوص رویکردایشان به مسئله هیچ گونه پژوهش مستقلی صورت نگرفته است.
راه دستیابی به حقیقت دین اینکه راه رسیدن به این حقیقت یا حقایق چیست، خود مسئله قابل تأملی است، و اساسا در طول تاریخ ادیان، همواره کسانی که به دین ـ به معنای آسمانی اش ـ معتقد بوده و در ورای این جهان مادی، به حقیقتی ماوراء ماده باور داشته اند، در پی رسیدن به حقایقی بوده اند که در تصور آنها در بطن ظواهر ادیان و شرایع دینی نهفته است؛ لیکن مشکل بیشتر آنها ـ به تعبیر علامه طباطبائی ـ در پاسخ به این سؤال نهفته است که راه رسیدن به حقیقت دین چیست؟ در پاسخ به این پرسش که از چه طریقی می توان به گوهر و حقیقت دین نایل آمد، ـ بنا به تعبیر خود علامه ـ به سه راه می توان اشاره نمود (طباطبائی، 1390، ص 87): ـ کشف حقیقت از راه ظواهر دینی؛ ـ کشف حقیقت از طریق بحث عقلی و تفکر فلسفی؛ ـ کشف حقیقت از مسیر تصفیه نفس که راه عرفان و تصوف است."