چکیده:
علی رغم گسترش ادبیات نظری و تجربی بانک داری اسلامی، اقتصاددانان مسلمان عمدتا به صراحت به تعریف بانک داری اسلامی و مولفه های آن نمی پردازند. اهمیت تعریف بانک داری اسلامی زمانی روشن می شود که بخواهیم مولفه های محوری در ارزیابی عملکرد بانک های اسلامی را تشریح کنیم. سوال اصلی مقاله این است که آیا بین دو رویکرد فقه حکومتی و غیرحکومتی در تعریف بانک داری اسلامی و مولفه های آن تفاوتی وجود دارد؟ در رویکرد فقه غیرحکومتی، تحقق بانک داری اسلامی متکی بر تطبیق احکام منصوص فقهی باب معاملات بر فعالیت های بانک اسلامی است. در مقابل، براساس رویکرد فقه حکومتی که نوعی فقه سیستمی است، تحقق بانک داری اسلامی علاوه بر اینکه مشروط به رعایت ضوابط منصوص فقهی است، نیازمند تامین شرایط سیستمی نظام مالی اسلامی است. یافته های مقاله که به روش تحلیلی ـ توصیفی سامان یافته نشان می دهد: درحالی که ضوابط منصوص بانک داری اسلامی به روش اجتهادی متعارف استنباط می شوند، شرایط سیستمی با روش کشفی از تحلیل ادلّه و احکام فقهی استخراج می شوند. در چارچوب رویکرد فقه حکومتی، بانک داری اسلامی علاوه بر لزوم تعیین ضوابط منصوصی همچون حذف ربا و رعایت فقه قراردادها، می باید ضوابط سیستمی همچون لزوم تابعیت سود از ضمان را نیز تامین نماید.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله این سؤال را مطرح می کنیم که آیا در تعریف بانک داری اسلامی و تعیین مؤلفه های ضروری آن، تفاوتی میان نگاه فقه حکومتی و فقه غیرحکومتی وجود دارد یا خیر؟ فرضیه مقاله آن است که اتخاذ رویکرد فقه حکومتی باعث می شود بانک و بانک داری اسلامی به عنوان یک نظام مورد توجه قرار گیرد و در تحلیل و ارزیابی آن به اهداف سیستمی نیز توجه شود.
بر این اساس، بانک داری اسلامی را می توان به صورت زیر نیز تعریف نمود: بانک داری اسلامی نهادی است که در آن فعالیت های بانکی (تجهیز و تخصیص منابع و ارائه خدمات بانکی) بر اساس ضوابط فقهی اسلام و در راستای تحقق اهداف نظام مالی اسلام (از جمله عدالت، کارایی و پیوستگی بخش حقیقی و پولی) صورت می گیرد.
معیارهای بانک داری اسلامیعدم ربا، عدم غرر، عدم ضرر، تحقق شرایط قرارادهای اسلامیعدم ربا، عدم غرر، عدم ضرر، تحقق شرایط قرارادهای اسلامی؛ ریسک پذیری سرمایه، کارایی عملیاتی، عدالت توزیعیروش استنباطروش استنباط اجتهادی متعارفروش اجتهاد متعارف + روش کشفیلوازم سیاست گذاریلزوم بررسی عملکرد بانک های اسلامی در زمینه احکام فقهیلزوم بررسی عملکرد بانک های اسلامی در دو سطح رعایت احکام فقهی و رعایت اقتضائات نظام مالی اسلامی(منبع: یافته های تحقیق) همان گونه که مشاهده می شود، اتخاذ دو رویکرد فقه حکومتی و غیرحکومتی موجب ارائه تعاریف متفاوت از بانک داری اسلامی، تدوین معیارها و مؤلفه های متمایز، استفاده از روش استنباطی متفاوت و همچنین تفاوت در سیاست گذاری می شود."