چکیده:
از جمله راه های شناخت خدای سبحان شناخت شخصی یا شهودی اوست. قرآن کریم در برخی از آیات به این نوع شناخت اشاره کرده است. عالمان مسلمان، از جمله مفسران، مباحث فراوانی در باب مفاد آیات مربوط به این موضوع مطرح کرده اند. پژوهش حاضر با روش توصیف و تحلیل در پی بررسی مهم ترین این دیدگاه ها با تاکید بر دیدگاه تفسیری آیت اللّه مصباح، از دو آیه 172 و 173 سوره «اعراف» است و به نتایج زیر دست یافته است: آیات سوره «اعراف» بر اصل مواجهه و شناخت حضوری بنی آدم نسبت به خدا دلالت داشته، ولی کیفیت و زمان و مکان آن بر ما معلوم نیست و در آیه بیان نشده است. در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز بر شخصی بودن شناخت یادشده در این آیات تاکید شده است. میزان شناخت شخصی بشر نسبت به خدا به اندازه ظرفیت وجودی محدود انسان است و او هرگز احاطه بر ذات خدا نخواهد یافت. افزون بر ذات خدا، شناخت حضوری اوصافی نظیر خالقیت، ربوبیت و رازقیت او نیز برای آدمی وجود دارد.
خلاصه ماشینی:
"ذکر واژه «إذ» در آغاز آیه که در ادبیات عربی، با عامل خود، «اذکر» (به یاد آور) همراه است، بیانگر رخدادی پیش از این است که همه فرزندان آدم در آن حضور داشته اند و اکنون، پیامبر صلی الله علیه و آله و دیگر مخاطبان قرآن، مأمور یادآوری آن شده اند؛ ولی بدان سبب که ظاهرآیه نوعی رویارویی انسان ها با خداوند متعال را بیان می کند، نمی توان آن را در ظرف زمان تصور کرد.
احاطه محدود بر نامحدود، غیرممکن است و چنان که گفتیم، حتی برای برترین اولیای خدا، یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله، امامان معصوم علیهم السلام و فرشتگان مقرب امکان ندارد؛ اما اگر مقصود از شناخت ذات الهی، این باشد که برخی انسان ها بتوانند به جایی برسند که رابطه وجودی خود را با خدا بیابند و از این راه، جلوه ای از ذات او را به اندازه ظرفیت وجود خود مشاهده کنند، چنین چیزی ممکن و از نوع معرفت ذات بوجه است؛ یعنی معرفتی محدود و در شعاع ارتباط وجودی عارف، نه معرفت به کنه ذات که مستلزم احاطه بر آن است (مصباح، 1389، ص 148ـ149؛ نیز برای توضیح بیشتر ر.
در احادیث معصومان علیهم السلام هم بر شناخت ربوبیت خدا و هم بر شناخت توحید ربوبی در این میثاق تأکید شده است؛ مانند «فطرهم علی معرفة أنه ربهم ولو لا ذلک لم یعلموا إذا سألوا من ربهم ولا من رازقهم» (برقی، 1371ق، ج 1، ص 241)؛ ایشان را بر درک اینکه او خداوندگارشان است، سرشته است و اگر این نبود، زمانی که از ایشان [درباره خداوندگارشان] سؤال می شد، نمی دانستند چه کسی خداوندگار و روزی دهنده آنان است."