چکیده:
یکی از شیوههای قرآن در اثبات معاد، ارائة نمونة رخدادهایی مشابه معاد است که در همین جهان تحقق یافته است؛ امور خارقالعادهای که خود بیانگر زنده شدن انسانها و حیوانات پس از مردن در جهان کنونی است. این موارد ـ همان گونه که در پایان برخی از این آیات آمده است ـ نشانة امکان تعلق قدرت الهی بر زندهشدن همة انسانها و تحقق قیامت کبری است. اما برخی مفسران همچون عبده و رشید رضا در تفسیر المنار، سرسید احمد خان هندی در تفسیر الهدی و الفرقان و نیز مرحوم طالقانی در تفسیر پرتوی از قرآن، بدون اشاره به قرینه و دلیلی موجه، از ظهور چنین آیاتی دست برداشته و کوشیدهاند تفسیری خلاف ظاهر ارائه کنند. این نوشتار برآن است تا ضمن بیان تفسیر درست و مطابق با ظاهر این آیات، تأویلات مذکور در تفسیرهای یادشده را بررسی و نقد نماید.
خلاصه ماشینی:
"او در اثر جاویدان خود، الکتاب، آورده است: از خلیل در مورد «ویکانه» و «ویکان الله» پرسیدم، گفت: «وی» از «کأن» جداست و معنای آیه بدین صورت است که قوم موسی چون از غفلت و نادانی خود به هوش آمدند، به اندازة دانایی خود بدین صورت سخن گفتند یا آنکه به هشیاری فراخوانده شده، بدین مضمون مورد خطاب قرار گرفتند که آیا واقعیت این نیست که خداوند روزی هر که را بخواهد فراخ گرداند و بر هر که خواهد تنگ گیرد؟ 244 این نقل سیبویه و برداشت خلیل پس از آن، کانون بحثها و تأملات فراوانی قرار گرفته است.
ملاحظه میشود که در ابیات ذکر شده معنای یقین به ذهن نمیآید، بلکه شاعران با شگردی بلاغی امر یقینی را به صورتی غیر یقینی در آوردهاند تا توجه مخاطب را جلب کرده، مطلب خود را با تأثیر بیشتر در جان وی بنشانند؛ چنانکه شاعر فارسیزبان محتشم کاشانی در وصف محرم گفته است: جن و ملک بر آدمیان نوحه میکنند گویا عزای اشرف اولاد آدم است 258 امروزه در این که «وی» در ترکیب «ویکانه» و مانند آن باید در معنا و موقعیت از «کأن» جدا به حساب آید، در میان اهل زبان و تفسیر و ادب اختلافی نیست.
به گفتة خلیل «وی» از «کأن» جداست و معنای آیه بدین صورت است که قوم موسی چون از غفلت و نادانی خود به هوش آمدند، به اندازة دانایی خود بدین صورت سخن گفتند، یا آن که به هشیاری فراخوانده شدند و بدین مضمون مورد خطاب قرار گرفتند که «آیا واقعیت این نیست که خداوند روزی هر که را بخواهد فراخ گرداند و بر هر که خواهد تنگ گیرد؟» بیشتر محققان دانش نحو سخن آنان را پذیرفته و بهترین نظر در این مسئله دانستهاند."