چکیده:
درباره نقش زنان در تاریخ اسلام اطلاعات و آگاهی ما بسیار اندک است، اما به منظور نشان دادن گوشهای از نقش اجتماعی زنان در تاریخ اسلام، مطالعه نقش حرمسراهای خلفای عباسی حائز اهمیت است. حرمسرا در دوره عباسیان نقشی مهم و محوری در شکل دهی بسیاری از رویدادهای سیاسی و اجتماعی داشت. برخی از زنان حرمسرا به واسطه قدرت و نفوذی که در نتیجه دست اندازی در امور سیاسی به دست آورده بودند، از تمکن مالی بسیار مساعدی برخوردار شدند، به همین دلیل در زمینه کارهای عمرانی و عام المنفعه در جهت رفاه حال مردم مخصوصا در مسیر راه حجاج، اقدامات مهم و موثری انجام دادند. برخی از زنان از جمله زبیده همسر هارون الرشید، به واسطه علاقه به مباحث علمی و ادبی زمینه حضور دانشمندان و شاعران را در دربار خلافت فراهم آوردند. همچنین در زمینه حضور زنان در امور اجتماعی، در عصر دوم شاهد نشستن یکی از زنان قهرمانه بر منصب قضاوت هستیم.
خلاصه ماشینی:
"ابن جبیر در محرم سال 580ق در ضمن سفر خود، برکهها، چاهها و ابنیهای که به زبیده منسوب است یا وی شخصا دستور ساخت آنان را داده در فاصله راه بغداد تا عرفات در مکه مشاهده کرده و میگوید این آثار هنوز تا زمان وی مورد استفاده بوده است.
(ابن حوقل، 1979م: 1/232) تمامی این اقدامات چه آنها که به دستور صریح زبیده، صورت گرفته چه آنها که به وی منسوب است، حاکی از وجود تدبیر و سیاست زنی است که از ثروت و تنعم خود، صرفا برای خوشگذرانی و عیاشی استفاده نکرد و مقدار فراوانی از اموالش را در راه رفاه عمومی صرف کرد.
ابوالعتاهیه شعری سرود و زبیده که خود، دستی در شعر داشت شاعر را مورد خطاب قرار داد که این شعر را قبلا درباره مهدی عباسی و هارون سروده ای شعری دیگر بسرای، ابوالعتاهیه ابیاتی چند سرود و صدهزار درهم جایزه دریافت کرد.
(تنوخی، 1391ق: 1/242) نتیجهگیری بررسی نقش حرمسرا در تاریخ خلافت عباسی گویای این موضوع است که برخی از زنان حرمسرا، بدلیل برخورداری از جایگاه مناسب سیاسی که نتیجه اعمال نفوذ بر خلفاء بود، از تمکن مالی بسیار خوبی برخوردار شده بودند.
همچنین علاقه به مسائل علمی و ادبی برخی از زنان حرم زمینه ساز حضور بسیاری از علماء و شعراء را به دربار خلافت فراهم کرد، به نحوی که این افراد در قبال فعالیتهای علمی خود از جوایز و امکانات زیادی نیز برخوردار شدند."