چکیده:
در دوره قاجاریه، اوضاع اجتماعی و تأمین امنیت در شوشتر، غیرقابل تحمل شده بود. بازرگانان و تاجران شوشتری مجبور بودهاند، برای حفظ موقعیت اقتصادی و سرمایه خود به دیگر شهرهای ایران مانند اهواز (ناصری)، تهران و حتی کشورهای دیگر از جمله هندوستان و عراق مهاجرت نمایند. آنها در شهرهای مختلف هندوستان همانند (کلکته، بمبی، آگره (حیدرآباد) و عراق (بصره و بغداد و...) به تجارت و داد و ستد میپرداختند. در پژوهش حاضر به دنبال این سؤال هستیم که چرا امتیاز کشتیرانی در شوشتر باعث تحول در این شهر گردید؟ چه دلایلی وجود داشت که خاندانهای بازرگان و تاجر پیشه در شوشتر، در دوره قاجاریه به هندوستان مهاجرت کنند؟ فرض بر این است که خاندانهای معتبر و اصیل شوشتر در جریان فتنههای داخلی از این شهر مهاجرت نمودند، علاوه بر آن، بیماریهای واگیردار همانند وبا، طاعون و... در نابودی و کوچ اجباری ساکنان شوشتر تاثیرگذار بود. علاوه بر آن امتیاز کشتیرانی به انگلستان بود که کمپانی لنچ دفاتر خود را در شهر ناصری (اهواز) دائر کرد. فشارهای مالیاتی حاکمان منصوب قاجاریه، باعث گریز ثروتمندان و دولتمندان شوشتر به سایر شهرهای ایران و هندوستان (از جمله حیدرآباد، کلکته، بمبئی، و...) گردید. در این پژوهش سعی شده است به زوایای پنهان تجارت شوشتر با شهرهای هندوستان و عراق بپردازیم و از جمله خاندان سلطانعلی تاجر شوشتری که مؤسس شرکت تجاری جهاز خلیج فارس بود را با تاکید بر اسناد منتشر نشده از خاندان شرف الدین، بررسی کنیم.
خلاصه ماشینی:
"(دوبد، 1371: 340-337) تجارت در شوشتر نسج پارچههای قیمتی که از قبل از استیلای مغول نیز در ایران رواج کلی داشت در عهد ایلخانان همچنان بحال ترقی باقی ماند بلکه رونق آن زیادتر از پیش شد چه امرا و عمال و وزرا که هر سال بایستی مبلغی از جنس بعنوان هدیه و تحفه بحضور ایلخانان بفرستند بافت پارچههای زربفت را در مراکز حکومت و قلمرو امارت خود تشویق مینمودند و کارخانهای متعدد برای این کار در تبریز و گرجستان و بغداد و مرو و طوس و شوشتر و شیراز و نیشابور وجود داشت.
از سایر اسناد چنین بر میآید که اجداد او تجارت محدودی با شهرهای همجوار و گاه با دیگر استان ها داشتند و گاهی باغ یا زمینی کشاورزی را برای چندین سال اجاره میکرده و خود نیز دارای املاک و مستغلاتی بودهاند شوشتری آقا محمد جعفر خلف صدق عالیمکان مرحمت و غفرانماب … حاجی محمد … اولین مدرک بدست آمده از سلطانعلی مربوط به ماه شوال سال ۱۲۷۹ هـ .
ق (۱۳۲۶ شمسی) وجود دارد که نشان میدهد محمد جعفر ملک االتجار شوشتری در ماه ذیقعده این سال در سن حدود ۷۱ سالگی در شهر بمبئی، دار فانی را وداع گفته است و توسط عمو زادههای ایشان (خانواده علم) پیام تسلیتی برای آقا محمد حسن (برادر مرحوم فقید) ارسال شده است، جسد ملک التجار را در قبرستان مسلمانان بمبئی دفن نمودهاند.
Conquest of Shush from the perspective of Islamic historians Based on reports of Tabari, Baladhuri and Ibn Aʿtham Kūfī Omid Majnooni 9 Mostafa Lal Shateri 10 Abstract Following the attack of Muslim Arabs to the Sassanid Empire territories, different cities of Iran were frequency conquered over times and in different ways."