چکیده:
در آستانه جنگ جهانی دوم که در پی یک سلسه مناقشات سیاسی در سال 1939 میلادی آغاز شد، کشور ایران از دو طرف در معرض شایعات و هجوم تبلیغاتی و فشارهای دیپلماتیک قرار گرفت. از یک طرف کشور آلمان و از طرف دیگر، رقبای آن کشور، ایران را در بلاتکلیفی قرار دادند و باعث شد تا مطبوعات آلمان مسئله تقسیم مجدد ایران را از سوی انگلستان و شوروی و اعزام نیرو از هندوستان را مطرح نمایند. اگرچه با شروع جنگ جهانی دوم در 11 شهریور 1318 ش. محمود جم نخست وزیر ایران با صدور اعلامیهای رسما تصمیم دولت ایران را مبنی بر اینکه در این جنگ بی طرف می باشد، اعلام نمود، و حتی رضا شاه نیز در نطق خود در مراسم افتتاح دوازدهمین دوره مجلس شورای ملی بر این موضوع تأکید و اظهار امیدواری نمود که دولت ایران روابط دوستانه خود را با کلیه کشورها اعم از متخاصم و یا غیر متخاصم حفظ خواهد کرد. اما حمله آلمان به شوروی تمام محاسبات بی طرفی ایران را برهم زد و با ورود نیروهای متفقین به مرزهای ایران وضعیت کشور را دچار بحران نمود، چرا که باعث شد در این دوره ایران با مشکلات فزاینده اقتصادی و از سر گرفته شدن جریانات و فعالیتهای سیاسی و آغاز دوباره فشارهای سیاسی–خارجی روبه رو شود. بنابراین مشکلات جبران ناپذیری را از جمله، در بحث صنایع، تجارت داخلی، مسائل اقتصادی، شیوع قحطی و گرانی هزینههای زندگی، هیاهوی نان، افزایش بیکاری و فقر عمومی و حضور کشوری همچون آمریکا را در ایران به وجود آورد. اکنون پژوهش حاضر درصدد است با اتکا به منابع موجود و با روش توصیفی–تحلیلی و مدارک موجود به بررسی وضعیت اقتصادی ایران در خلال جنگ جهانی دوم پی به مسائل مبهم و به وجود آمدن اشغال اقتصادی در ایران دست یابد.
خلاصه ماشینی:
"(امینی، 1341: 215) جنگ جهانی دوم و اوضاع ایران سحرگاه روز 25 اوت (۳ شهریور ۱۳۲۰) بعد از انتشار منشور آتلانتیک که طی آن چرچیل و روزولت رئیس جمهور آمریکا آزادی و استقلال و حق تعیین سرنوشت را برای کلیه ملتهای جهان به رسمیت شناخته بودند، کشور بی طرف ایران، (مهدوی، 1377: 71) که طی اعلامیه محمود جم نخست وزیر ایران در سال 1939م/ 1318ش مبنی بر اینکه دولت شاهنشاهی ایران به موجب این بیانیه، تصمیم خود را به اطلاع عمومی میرساند که در این کارزار بیطرفی خود را محفوظ خواهد داشت، (تبرائیان، 1371: 13) مانع حمله متفقین به ایران نشد و آنها از شمال و جنوب و غرب به ایران حمله ور شدند.
(آبراهامیان، 1377: 320) دوران پر تنش اقتصادی ایران در جنگ جهانی دوم در دوره جنگ جهانی دوم ایران با مشکلات فزاینده اقتصادی و از سرگرفته شدن مباحث و فعالیتهای سیاسی و آغاز دوباره فشارهای سیاسی و خارجی روبرو بود و همه پانزده میلیون نفر جمعیت کشور در این دوران با مشکلات عظیمی روبرو بود، چرا که ایران صحنه ملاحضات نیروهای متفقین و خط تدارکاتی آذوقه و مهمات به شوروی شد، متفقین با اینکه قول داده بودند برای مردم مشکلی به وجود نیاورند، اما بخشهای کلیدی اقتصاد، کشاورزی، صنعت، خدمات بازرگانی خارجی، بودجه دولت را در اختیار خود گرفتند به همین علت سطح زندگی مردم که بر اثر اشغال ایران شدیدا آسیب دیده بود، به وضع اسفباری درآمد.."