چکیده:
با ازمیان رفتن حکومت تیموریان و آق قویونلوها، در ایران یک خلاء قدرتی بوجود آمد به طوری که در سرتاسر کشور، انواع و اقسام خاندانهای محلی درصدد توسعه و بسط قدرت خود بر آمدند یکی از این خاندانهای محلی در دزفول، خاندانی به نام خاندان رعناشی، به سر کردگی، ملأ قوام الدین رعناشی، با بر قراری رابطه نزدیک با مشعشعیان توانست، به عنوان معلم اولاد سید محسن مشعشعی و به نیابت از آنان، در دزفول حکومت کنند. از طرف دیگر این زمان مصادف با آغاز قدرت گیری صفویان، است که آنها درصدد سرکوبی و به اطاعت در آوردن دیگر حکمرانان محلی در سراسر کشور بودند، به همین دلیل فرصت سروسامان دادن به این نقطه از کشور تا سال 914 هـ . ق به تأخیر افتاد. در این سال، دربار صفوی با برنامه ریزی دقیق به مشعشعیان حمله وپس از نابودی آنان، به دزفول آمدند، ملأ قوام الدین رعناشی با پسرانش، تسلیم شاه اسماعیل شدند، با تسلیم شدن آنان، شاه اسماعیل، علاوه بر حکومت دزفول، حکومت شوشتر را نیز به آنان داد. در این پژوهش، با روش توصیفی و بر پایه منابع کتابخانهای به مسائل تاریخی پیرامون خاندان رعناشی پرداختهایم و تحولات سیاسی – اجتماعی دزفول در دوره حاکمیت این خاندان را بررسی نمودهایم.
خلاصه ماشینی:
"ق)، خلیل الله رعناشی که شاید بتوان گفت، پس از ملأ قوام الدین رعناشی مقتدرترین فرد این خاندان بوده است، توانسته علاوه بر جنگ و درگیری با مشعشعیان با حکومت صفوی نیز در افتاده و به دربار صفویه خراج نمیفرستد و حتی خود را برای جنگ با افرادی که از طرف شاه اسماعیل مأمور سرکوبی او بودند، آماده کردو پس از مدتی مقاومت در برابر نیروهای رسالی از طرف شاه اسماعیل، به واسطه شانس بلندش، در زمان محاصره دزفول، شاه اسماعیل وفات میکند، و او، با خیالی آسوده حکومتش رادر دزفول و شوشترادامه میدهد، ولی از سال 932 هـ.
ق وفات کرد و پس از مرگش، پسرش علاء الدوله بن خلیل الله به حکومت دزفول رسید (عبدی بیگ شیرازی، 1369: 143) ولی گویا جز دزفول را در دست نداشته است، در نتیجه، پس از درگیری خاندان رعناشی (خلیل الله رعناشی) با حکومت صفوی به دلیل عدم پرداخت خراج، کم کم این خاندان، نفوذ و اعتبارخود را در منطقه از دست میدهند، و رو در روی دربار صفوی قرار میگیرند، صفویان نیز چنانکه پیش از این گفته شد از سال 932 هـ.
(منشی قزوینی، 1379: 192؛ عبدی بیگ شیرازی، 1369: 143) بنابراین میتوان گفت شاه طهماسب به چند دلیل به دزفول، لشکر کشی کرد، اول اینکه خلیل الله پدر علاءالدوله از زمان شاه اسماعیل بنا را بر ناسازگاری گذاشته و به دربار صفویه خراج پرداخت نکرده بود، علاءالدوله رعناشی نیز همانند پدرش همین رویه (عدم پرداخت خراج و اطاعت نکردن از شاه صفوی) را در پیش گرفته بود."