چکیده:
این پژوهش در تلاش است تا به بررسی افکار و اندیشههای آذرکیوان، پیروان او و متون دساتیری بپردازد. خاستگاه زمانی آذرکیوانیان قرون دهم و یازدهم هجری قمری – دورۀ صفویه- میباشد و بیشترین اقتباس از تاریخنگاری آنها مربوط به تاریخنگاری دورۀ قاجار است. اهمیت موضوع مورد بحث نیز در نوع افکار و اندیشههای آذرکیوان و پیروان او است؛ گروهی که با تلفیق عقاید زرتشتی، اسلامی و بودایی با اندیشههای فلسفی اشراقی و بودایی در پی ایجاد رویکردهای دگراندیشانه بوده و با تاریخسازی و داخل کردن رویکردهای فرا روایتی از اساطیر، اشخاص و وقایع تاریخی ایران، زمانهای فرای روایتهای تاریخی برای گذشتۀ ایران بازپردازی کرده بودند. پژوهش حاضر به روش توصیفی–تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای گردآوری شده و شاخص بررسی خود را بر روی متون دساتیری قرار داده است. این نوشتار به این نتیجه رسیده است که آذرکیوانیان با آن که از دامان زرتشتیان برخاستهاند اما به دلیل پردازشهای فکری و بازآفرینیهای اعتقادی، نگرشی متفاوت با زرتشتیان داشته و مورد قبول آنها قرار نگرفتهاند. دیگر آن که بر اساس گزارشسازیهای آذرکیوانیان بسیاری از اخبار و مواردی را که آنان در خصوص روابط اجتماعی خود با دیگر گروههای اجتماعی مطرح کردهاند به دلیل یک سویه بودن باید مورد تردید قرار داد.
خلاصه ماشینی:
"نگارنده در مقالۀ خود اشاره دارد از نظر آذریان " کیومرث انسان نخستین و نخستین پادشاه عالم و نقطه آغازین تاریخ ایران و جهان" است (همان: 589)؛ امری که تنها با تأکید بر کتاب شارستان چهارچمن صدق پیدا میکند و با ظهور شخصی به نام مهآباد در دبستان المذاهب مورد تضاد گفتاری قرار میگیرد.
این نوع خاص از تاریخنگاری و روایت تاریخی از اساطیر و ادوار تاریخی ایران باستان، بر تاریخ نگاری دوران بعد از خود مانند تاریخ نگاری دوران قاجار به دلیل نگارش آثاری چون تاریخ ایران اثر سرجان ملکم، انتقال برخی متون دساتیری به ایران توسط مانکجی با عنوان آیین هوشنگ که تلفیقی از چند متن دساتیری بود (ماکجی، 1296ق:3) و ارتباط او با تاریخنگاران ایرانگرایی چون جلال الدین میرزا و عرب ستیزان اسلام گریزی چون آخوندزاده (← آخوندزاده، 1357: 223) نیز تأثیر گذاشت.
در خصوص مسألۀ تأثیرگذاری روشهای تاریخسازانۀ آذرکیوانیان بر تاریخنگاری ایران در ادوار بعدی نیز باید اشاره داشت، در دورۀ قاجار به دلیل برخی اقدامات کمپانی هند شرقی و اشخاصی چون سرجان ملکم و همچنین حضور مانکجی و ارتباط او با برخی دگراندیشان مانند آخوندزاده و جلال الدین میرزا، تاریخسازی آذریان در گفتار و نوشتار این روشنفکران در قالب توجه به تاریخ اساطیری ایران، شکوه ایران باستان و اخذ رویکرد ایرانگرایانه و شوونیزم در شکل عرب ستیزی اسلام ستیزی مورد استفاده قرار گرفته است."