چکیده:
«ترتیبات امنیتی منطقه ای » ٤عبارت است از سیستم امنیتی ایجادشده در یک منطقه با مشارکت و تلاش کشورهای همان منطقه . هر منطقه ژئوپلیتیکی ویژگی های خاص خود را دارد که به نحوی هویت آن منطقه را مشخص می کند. مهم ترین ویژگی امروز منطقه ژئوپلیتیکی خلیج فارس ، در کنار هویت اسلامی مردم ، وجود منابع و ذخایر عظیم نفت و گاز آن است که نظر کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای صنعتی و عمده مصرف کننده نفت و گاز را به خود جلب کرده است . این ویژگی انرژیک منطقه سبب مداخله بازیگران متعدد منطقه ای و فرامنطقه ای در شکل گیری ترتیبات امنیتی خاصی شده است که همه کشورهای حوزه خلیج فارس را دربرنمی گیرد. این امر سبب تقابل کشورهای منطقه و تهدیدهای امنیتی شده است . بنابراین در این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سوال هستیم که «ژئوپلیتیک انرژی در شکل گیری ترتیبات امنیتی منطقه ای چه تاثیری دارد و این تاثیرگذاری در منطقه انرژیک خلیج فارس پس از دهه ١٩٧٠ چگونه بوده است ؟» نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد تا زمانی که کشورهای فرامنطقه ای و نیازمند منابع انرژی منطقه در نوع همکاری های امنیتی منطقه ای دخالت می کنند، امکان برقراری سیستم یکپارچه امنیتی منطقه ای در خلیج فارس دست نیافتنی است . روش تحقیق به کاررفته در این مقاله براساس موضوع و ماهیت آن تحلیلیـ توصیفی است .
خلاصه ماشینی:
جدول ٢ـ میزان ذخایر و مصرف گاز طبیعی در مناطق مختلف دنیا در پایان سال ٢٠١٠ ذخایر میزان مصرف درصد از کل نام کشور (واحد تیلیارد (میلیارد متر درصد از کل جهان جهان متر مکعب ) مکعب ) روسیه ٤٤/٨ ٢٣/٩ ٤١٤/١ ١٣ ایران ٢٩/٦ ١٥/٨ ١٣٦/٩ ٤/٣ قطر ٢٥/٣ ١٣/٥ ٢٠/٤ ٠/٦ جمع سه کشور اصلی ٩٩/٧ ٥٣/٢ ٥٧١/٤ 17/9 دارنده گاز عربستان ٨ 2/6 83/9 3/4 عراق ٣/٢ ١/٧ - - کویت ١/٨ ١/٠ ١٤/٤ ٠/٥ پنج کشور اصلی ٦٧/٩ ٣٦/٣ ٢٥٥/٦ 8 خلیج فارس آمریکا ٧/٧ ١٢/٦ ٦٨٣/٤ ٢١/٧ مجموعه کشورهای ٩/١ ١٧/١ ١٥٤٦/٢ ٤٨/٩ صنعتی اتحادیه اروپا ١/٣ ٢/٤ ٤٩٢/٥ ١٥/٥ خاورمیانه ٧٥/٨ ٤٠/٥ ٣٦٥/٥ ١١/٥ جهان ١٨٧/١ 3169 (BP Statistical Review of World Energy, 2011) امنیت انرژی برخلاف تفکر رایج در قرن بیستم ، امنیت امروزه صرفا بعد نظامی ندارد، بلکه وجه امنیت اقتصادی ٢ و امنیت انرژی اهمیت روزافزون یافته و دولت هایی که بر مناطق ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ٣ انرژی تسلط دارند، نقش مهمی در معادلات امنیتی نظام بین الملل به خصوص قدرت های بزرگ ایفا خواهند کرد (مختار هشی و نصرتی ، ١٣٨٩: ٩٦).
بنابراین ترتیبات امنیتی که در ذات و فلسفه خود برای ایجاد امنیت جمعی کشورهای یک حوزه یا منطقه ژئوپلیتیکی است ، در خلیج فارس نقش و شکل متفاوتی به خود گرفت و در عمل برای کنترل ایران و عراق و نیز دستیابی به اهداف ایالات متحده و تأمین امنیت انرژی مورد نیاز این کشور طراحی شد.