چکیده:
شهر مشهد مهم ترین قطب زیارتی و کانون عمده گردشگری مذهبی و زیارت در ایران است و به ویژه نزد شیعیان جهان نیز موقعیت ممتازی دارد و فضای کنش زیارتی سالانه میلیون ها زائر است. با عنایت به جایگاه سفرهای دینی و معنوی در گردشگری جهانی، کیفیت و شرایط مقاصد زیارتی می تواند نقش مهمی در تعمیق و بهبود کیفیت کنش زیارت داشته باشد و شرایط مناسبی برای تجربه معنوی زائر فراهم آورد. این نوشتار با عنایت به وجوه متعدد مقصد زیارتی، ابعاد فرهنگی و اجتماعی پایداری شهر زیارتی را واکاویده است.
رویکرد این مطالعه آن است که جامعه میزبان یا مجاوران، هم در بعد سخت افزاری و هم در بعد نرم افزاری، لازم است جهت ارتقای کنش زیارتی زائران و گردشگران مذهبی تمهیداتی بیندیشند. هشت مولفه و چهل ودو شاخص در ذیل ابعاد اجتماعی، فرهنگی و گردشگری مذهبی پایدار استنباط شد و در فرآیند تحلیل عاملی تاییدی به حک و اصلاح رسید. شاخص های مذکور در فرآیند مقایسه سلسله مراتبی به شیوه فازی رتبه بندی شد و وزن تاثیر بعد اجتماعی – فرهنگی مولفه ها و شاخص های آن در تقویت پایداری زیارت تعیین گردید. نتایج پیمایش سلسله مراتبی نشان داد که از بین هشت مولفه تاییدشده در نمایه شاخص های اجتماعی - فرهنگی شهر زیارتی مطلوب که شامل امنیت، ایمنی، آموزش، فرهنگ میزبانی، هویت دینی، فضاهای مذهبی، فضاهای فرهنگی و تفریحی و سرمایه فرهنگی در شهر مشهد است، سه مولفه امنیت شهری، ایمنی و آموزش به قدری اولویت دارند که سایر مولفه ها را موقتا بی تاثیر می کنند.
Mashhad is the most important pilgrimage hub and religious travel destination in Iran and enjoys a privileged position in Shiite world. Considering the s status of spiritual travels in the world of tourism، the destination characteristics can play a significant role in deepening pilgrimage rituals and providing an appropriate condition for pilgrims' spiritual experience. This article analyzes socio-cultural dimensions of the pilgrimage city of Mashhad with the premise that it is a requirement for the host society to provide both software and hardware prerequisites for improving pilgrims experience. In the first step 8 factors and 42 indexes were identified and modified using affirmative factor analysis technique. The indexes were ranked in the process of fuzzy hierarchical comparison and each element and its indexes weight in sustainable religious tourism in Mashhad were determined. The findings showed that security and safety in the destination and the host community training have the most important factors.
خلاصه ماشینی:
نتایج پیمایش سلسله مراتبی نشان داد که از بین هشت مؤلفۀ تأییدشده در نمایۀ شاخص های اجتماعی - فرهنگی شهر زیارتی مطلوب که شامل امنیت ، ایمنی ، آموزش، فرهنگ میزبانی ، هویت دینی ، فضاهای مذهبی ، فضاهای فرهنگی و تفریحی و سرمایۀ فرهنگی در شهر مشهد است ، سه مؤلفۀ امنیت شهری، ایمنی و آموزش به قدری اولویت دارند که سایر مؤلفه ها را موقتا بی تأثیر می کنند.
این موقعیت ممتاز، توجه به مدیریت و ساماندهی شهر مشهد در زمینه های گوناگون اقتصادی، زیست محیطی و فرهنگی – اجتماعی را به صورت ضرورت در مسیر توسعۀ شهر مشهد به عنوان کانون عمدۀ سفر زیارتی در کشور و نیز تعمیق و بهبود کیفیت کنش زیارت تبدیل کرده است .
با توجه به آنکه کارکرد عمدۀ شهر زیارتی ارائۀ خدمات و تأمین فرصت های لازم برای تجربۀ زیارت زائران و گردشگران مذهبی است ، سؤالات اصلی این مطالعه از این قرار است : ابعاد اجتماعی ـ فرهنگی شهر زیارتی اسلامی پایدار که تقویت کنندۀ کنش زیارتی است کدام است ؟ وضع موجود شهر مشهد از منظر شرایط و مقتضیات مذکور چیست ؟ اولویت بندی مؤلفه ها و شاخص های کنش زیارتی چیست ؟ 138 چهارچوب مفهومی و نظری از آنجا که موضوع نوشتار حاضر تعیین مؤلفه های شهر زیارتی اسلامی پایدار به عنوان فضای کنش زیارتی است ، لازم است برای روشن شدن پایه های نظری، مفاهیم نظری مرتبط با آن تعریف و تدقیق شود.