چکیده:
این مقاله به معرفی احمد خضرویه از مشایخ تصوف در قرن سوم هجری می پردازد. بدین منظور با استفاده از منابع کهن ، به روش تحلیل تاریخی دربارة نام ، زادگاه ، خانواده ، تاریخ وفات ، آثار و مصاحبان او آگاهی هایی به دست داده می شود.
خلاصه ماشینی:
کهن ترین مأخذ احوال فاطمه دربارة او می نویسد: «کانت من بنات الرؤساء و الاجله » (سلمی ، ١٩٩٢: ٧٦) که تأییدی است بر قول فضائل بلخ ، اما در بعضی منابع معروف و رایج فارسی از او با عنوان «دختر امیر بلخ » یاد کرده اند (١٣) و برتلس هم نظر به این لقب ، ازدواج احمد و فاطمه را افسانه دانسته و می گوید ترکیب «درویش دختر پادشاه » مدتهاست که ذهن و فکر شرح حال نویسان را مسخر کرده و آنها را وادار نموده افسانه هایی تخیلی از این دست بنویسند (ر.
خواجه عبدالله انصاری نیز کتاب دیگری به احمد خضرویه نسبت می دهد به اسم «درجات المقبلین علی الله عزوجل » (انصاری ، ١٣٦٢: ٩٨) بر اساس گفتۀ این دو نفر است که عده ای دیگر نیز احمد را صاحب تصنیف شمرده اند (عطار، ١٣٧٠، ج ١: ٢٨٨؛ کحاله ، بی تا، ج ١: ٢١٥؛ سزگین ، ١٤١٢، ج ١، جزء ٤: ١١٢؛ دهخدا، ١٣٧٢، ج ١: ١٠٠٥ ذیل «احمد»).
مؤلف پیران بلخ نام کامل احمد خضرویه را «ابوحامد احمد بن خضر یا احمد بن خضرویۀ بلخی » ضبط کرده و قول ابونعیم را دربارة حدیث روایت کردن احمد مسلم گرفته و می نویسد: «حدیثی که از احمد بن خضرویه با واسطه نقل شده ، این است : قال النبی تسحروا فان السحور برکة ، سحر خیزی کنید که سحرها برکتند» (نوربخش ، ١٣٧٩: ٣٦٥).
مصحح کتاب ختم الاولیاء، از آثار حکیم ترمذی ، احمد خضرویه را از استادان وی می داند (ترمذی ، ٢٠٠١: ٣٣ ـ ٣٤) ولی منابع کهن تنها به مصاحبت آن دو اشاره کرده اند (سلمی ، ١٩٥٣: ٢١٧؛ قشیری ٢٠٠٣: ٨٦ ـ ٨٧؛ قشیری ١٣٧٤: ٦١؛ عطار، ١٣٧٠ ج ٢: ٩١؛ جامی ، ١٣٧٥: ١١٨).