چکیده:
مفهوم وراثت پیش فرض از مفاهیم اساسی مورد استفاده در رویکردهای شبکه ای اسـت کـه دانش زبانی را متشکل از گره های ساختی در سطوح مختلف انتزاع و روابط سلسـله مراتبـی بین آن ها در نظر میگیرد. بر اساس این سازوکار، مشخصات مربوط به هـر ویژگـی از گـره بالاتر به گره پایین تر به ارث میرسد، مگر آنکه گره پایین تر خود دارای مشخصـات دیگـری برای آن ویژگی باشد. اهمیت چنین سازوکاری به هنگام توصیف آن دسته از سـاخت هـای زبانی مشخص میشود که با وجود داشتن نقاط مشترک، دارای ویژگـیهـای متفـاوتی نیـز هستند. به کمک وراثت پیش فرض میتوان بدون از دست دادن تعمـیم هـای کلـی نـاظر بـر ساخت های مشابه ، تمایزهای آن ها را نیز توجیه کرد و بدون نیاز به قائـل شـدن بـه مـوارد استثنا، مرتبط بودن چنین ساخت هایی را در شبکه زبانی نشان داد. نوشته حاضر بـا اتخـاذ رویکرد صرف ساخت محور و تمرکز بر شیوة تعبیر مفهوم وراثت در این رویکرد تحت عنـوان انگیختگی، درصدد تشریح نقش الگوهای واژه سازی در تولیـد و درک واژه هـای پیچیـده ای برمیآید که لزوما و در تمامی ویژگیهای صوری و معنایی، با الگوی مربوط به خود مطابقت ندارند. به این منظور، نمونه هایی از سه الگوی واژه سازی «ـزار»، «ـش » و «آمیـز» در زبـان فارسی مورد بررسی قرار میگیرند و با اسـتفاده از سـه مفهـوم طـرح وارة سـاختی، وراثـت پیش فرض و انگیختگی مدرج ، چگونگی امکان تولید نمونه های ظاهرا استثنا که مـرتبط بـا این الگوها هستند، توجیه میشود.
خلاصه ماشینی:
"وراثت و انگیختگی رابطه صورت و معنی در واژگان : نمونه هایی از واژه سازی زبان فارسی 2 عادل رفیعی ١و سارا ترابی ١ـ استادیار گروه زبان شناسی دانشگاه اصفهان ٢ـ دانش آموخته مقطع کارشناسیارشد زبان شناسی همگانی دانشگاه اصفهان (تاریخ دریافت : ١٣٩٣/١١/١٦؛ تاریخ پذیرش : ١٣٩٤/٠٧/٢٠) چکیده مفهوم وراثت پیش فرض از مفاهیم اساسی مورد استفاده در رویکردهای شبکه ای اسـت کـه دانش زبانی را متشکل از گره های ساختی در سطوح مختلف انتزاع و روابط سلسـله مراتبـی بین آن ها در نظر میگیرد.
مواجهۀ گویشوران با چنین واژه هایی می تواند موجب شکل گیری طرح واره ای انتزاعی مبتنی بر ویژگی های مشترک آن ها، یعنی اسم بودن ، وجود صورت ثابت «ـزار»، معنی «محل وفور آنچه پایه به آن اشاره دارد» و تعلق پایـه بـه مقولـۀ اسـم در واژگـان گویشـوران فارسی شود و مبنای ساخته شدن واژه های جدید قرار بگیرد: > j [محل وفور/ اختصاص یافته آنچه xi به آن اشاره دارد] ↔ x[Ni zɑr[Nj]]< اما در میان واژه های مختوم به «ـزار» مورد ی مانند «کشت زار» نیز وجود دارد که برخلاف این واژه ها، دارای پایه ای از مقولۀ مصدر است .
با این توصیف ، می توان از ایدة وراثت پیش فرض در سطح زیرتعمیم های صـرفی نیـز بهـره برد؛ به این صورت که چنانچه با تعداد قابل توجهی واژة پیچیدة مشابه مواجه شویم که ویژگـی هـای آن ها با الگوی طرح واره ای خود مطابقت کامل ندارند، درصورت برخورداری ایـن واژه هـا از بسـامد و زایایی کافی، می توان مدعی شد که گویشوران برای ساخت آن ها انشعابی زیرطرح واره ای در واژگـان خود تشکیل داده اند و طی آن ، تعدادی ویژگی خاص به جای ویژگی های پیش فـرض طـرح وارة عـام جایگزین کرده اند."