چکیده:
کشفالمجوب پس از کتاب شرح تعرف، قدیمترین و در عینحال نخستین اثر مستقل است که در تصوف و عرفان اسلامی به زبان فارسی نگاشته شده است. این اثر بهرغم آنکه در حوزۀ مباحث عرفان اسلامی، کتابی بهشمار میآید که شرح یا ترجمۀ آثار پیش از خود نیست اما در محتوا و مضمون، تأثیرپذیر از منابع پیشین بوده است. هجویری در نگارش این کتاب، ضمن بهرهمندی از افکار و اندیشههای مشایخ متقدم یا معاصر، به منابع موجود و مباحث مندرج در آنها نیز نظر داشته است. یکی از این تأثیرپذیریها، اخذ و اقتباسی است که او درخصوص مسألۀ «آگاهی یا عدم آگاهی ولی از مقام ولایت خویش» بهعمل آورده است. با وجود آنکه مؤلف کشفالمحجوب، در باب موضوع مورد اشاره، مستقیما از آرا و عقاید مشایخ متقدم متأثر بوده است و به ذکر مجدد همان مطالب پرداخته اما در ذکر نام «ابوبکر بن فورک اصفهانی» بهعنوان سرشناسترین شخصیت عرفانی اواخر قرن چهارم هجری که بر عدم اطلاع ولی از ولایت خویش نظر داشته، برخلاف پیشینیان عمل کرده است. در این مقاله سعی بر آن است ضمن بررسی موضوع، دلایل مترتب بر این اختلاف، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"افزون بر این مشایخ، مؤلفان صاحبنامی چون ابوبکر محمد کلابادی، مستملی بخاری، ابوالقاسم قشیری و ابوالحسن علی بن عثمان جلابی هجویری نیز جزو آن دسته از صاحبنظران مسائل طریقت و عرفان هستند که یا بر صحت «اطلاع ولی از مقام ولایت خویش» نظر داشتهاند یا طریقهای میانۀ این دو طرز فکر را مورد توجه قرار دادهاند.
قابل تعمقترین نکته که در هنگام بررسی کشفالمحجوب و مطابقت مطالب آن با رسالۀ قشیریه، نظرها را به خود جلب میکند، آن است که مشاهده میشود با وجود آنکه هجویری در باب موضوع مذکور، متأثر از آرا و عقاید مشایخ پیشین بوده و به ذکر مجدد همان مطالبی پرداخته که در آثار قبل از او نیز میتوان صورت مبسوط آنها را ملاحظه کرد اما در ذکر نام طرفداران یک گروه، از گروههای سهگانهای که پیش از این از آنها یاد شد، بر خلاف پیشینیان عمل کرده است.
نتیجه قابل تعمقترین نکتهای که در هنگام بررسی کشفالمحجوب و مطابقت مطالب آن با منابع متقدم ـ خصوصا با رساله قشیریه ـ نظرها را به خود جلب میکند آن است که مشاهده میشود با وجود آنکه هجویری در باب موضوع «آگاهی یا عدم آگاهی ولی از مقام ولایت خویش» متأثر از آرا و عقاید مشایخ متقدم بوده اما در ذکر نام طرفداران یک گروه، از گروههای سهگانهای که در میان اهل تصوف بر سر این مسأله پدید آمدهاند، بر خلاف پیشینیان عمل کرده است."