چکیده:
عصر امام رضا(ع) به عنوان یکی از دوره های پرتنش سیاسی و فرهنگی از جهات مختلف قابل اهمیت است. تقسیم خلافت عباسی، درگیری میان امین و مامون، خیزش بزرگ علویان و سرانجام دعوت امام به خراسان ناگزیر تدابیر سیاسی خاصی را از سوی امام در مقابل این بحران ها به همراه داشت. ضرورت های سیاسی دعوت امام به خراسان و نیز مقوله واگذاری ولیعهدی به ایشان یکی از وقایع بدیع خلافت عباسی و همچنین نقطه عطفی در تاریخ تشیع به حساب می آید. مقوله پیچیده ولایتعهدی و حضور امام در خراسان سوالاتی را در خصوص تدابیر سیاسی و واکنش های امام در مقابله با این بحران-ها پدید آورده است. دوران حضور امام در خراسان با توجه به سیره و عملکرد ایشان بالاخص رسالت فرهنگی را که در قالب مناظرات برقرار ساختند بیش از هر چیز تدابیر امام را در مقابل هوشمندترین خلیفه عباسی یعنی مامون کارآمد می-ساخت. سرانجام توصیه و تاکید امام به مامون برای عزیمت به بغداد متاثر از درک سیاسی امام از اوضاع آشفته جهان اسلام بود که برای برقراری امنیت و انسجام جامعه اسلامی می بایست صورت می-پذیرفت. از این جهت عصر امام رضا(ع) به لحاظ سیاسی و نوع تدابیر امام به لحاظ ویژگی های برجسته آن از جلوه های درخشان دوران ائمه است.
Imam Reza’s (PBUH) period was one of the most challenging political and cultural periods. Division in the Abbassid government، conflict between Amin And Mamon، Alavians’ riot، and Imam’s being invited to Khorasan needed Imam’s special decision to counter the crises. Imam’s being invited to Khorasan and offering him heir to Caliphate was one of the unprecedented events during the Abassid’s era and was a turning point in Shiite’s history. The issue of heir to Caliphate and Imam’s presence in Khorasan called for special political measures on the part of Imam. Imam’s cultural mission was realized in the form of debates، which made his measures against the most intelligent Abbassid Caliphate، Mamon، effective. Imam advised Mamon to move to Baghdad to reestablish security and social cohesion. Such measures، which showed Imam’s prudence، are of the distinguishing features of his period.
خلاصه ماشینی:
از اولین اقدامات قیام ابن طباطبا دعوت از امام رضا برای پیوستن به آنها بود چنانکه از محمد بن اثرم که در زمان ابوالسرایا از جانب محمد بن سلیمان علوی که از سردسته ی نگهبانان مدینه بود نقل شده: «افراد خاندان ابن طباطبا و دیگر مردم از قریش در شهر مدینه گرد او اجتماع کرده و با او بیعت کردند و از او خواستند کسی را به سراغ ابی الحسن الرضا پیغام فرستی که به جمع ما درآید، زیرا دعوت ما یکی است ، سلیمان به من گفت : به سوی او برو و سلام برسان و به او بگو افراد خاندان تو گرد هم آمدند، و دوست دارند که شما هم با آنها باشی اگر مصلحت میدانی به آنجا آی .
در بررسی دقیق و مستند عصر خلافت مأمون بدون شک نمیتوان منکر برخی اقدامات مثبت یا ویژگیهای فردی وی در مقایسه با دیگر خلفای عباسی شد اما مسئله نگرش سیاسی و اهداف حکومتی وی از جریان ولیعهدی مقوله دیگری است که به نقد آن خواهیم پرداخت ، برخی از محققین چنین دیدگاهی دارند که هدف از ولیعهدی امام رضا(ع ) اقدام مأمون برای آشتی دادن عباسیان و علویان بوده است تا عداوتهای دیرینه آنان که در زمان هارون گسترش یافته بود پایان یابد٥١ اما بایستی اذعان داشت که هنوز در آغاز خلافت مأمون خود محبوبیتی در میان عباسیان پیدا نکرده بود که بتواند زمینه آشتی آنها با علویان را فراهم آورد چرا که وی با کشتن برادرش امین و نیز پناه آوردن به مردم خراسان و همچنین انتخاب مرو به عنوان مرکز خلافت تا حد زیادی رنجش خاطر عباسیان را فراهم آورده بود.