چکیده:
طبیعت یکی از مواردی است که در نگارگری ایران توجه بیشتری به آن شده است و همواره بستری بوده برای نمایش میدان عمل شخصیتها در بزم و رزم، باغ یا صحنه گردش و... . در برخی از مکاتب اهمیت طبیعت پردازی به قدری زیاد بوده که بقیه موارد را کنار زده و در درجه اول اهمیت قرار می گرفت. در اواخر دوره ترکمانان در غرب ایران به خصوص در تبریز نیز اهمیت ویژه ای به طبیعت داده میشود، طوریکه طبیعت بر نقش انسان تفوق می یابد.
هنرمندان مکتب ترکمان تبریز با به ارث بردن اصول نگارگری جلایری (طبیعت پردازی شاعرانه و ابداعات نوین خویش در منظره نگاری و ترکیبات رنگ) و دستیابی به اصول نوین هنرهای تجسمی و رنگ آمیزی دست به ابتکارات جدیدی میزنند که نتیجه آن صحنه های پراحساس از طبیعت با رنگآمیزی غنی است. روش پژوهش در مقاله حاضر به صورت توصیفی، تحلیلی به بررسی روند تحولات طبیعت پردازی در نگارههای این دوره فرهنگی پرداخته است. در نگاره های این مکتب؛ زمینه، طبیعت، کوه، صخره، گیاهان و ابرها به شکل امواج متلاطمی از رنگهای خالص و درخشاناند که درهم رفته اند. نمایش طبیعت به خصوص در قسمت صخره های مرجانی شکل، آنچنان بدیع و غیرواقعی است که حالتی سحرانگیز ایجاد کرده است. وجود مناظر بکر و لطیف، ابرهای پیچان و مواج و تخته سنگهایی که اینجا وآنجا به شکل سر انسان و حیوان تصویر شده اند. بخش اعظم این آثار را مناظر طبیعی می سازد، اندازه عناصر و اشیا کوچک و بزرگ میشود (گلها بزرگ کشیده می شوند) این تغییر اندازه ها به این دلیل است که هر عنصر و شی بتواند در اوج زیبایی و شکوه خود جلوه گری کند.
خلاصه ماشینی:
"هنرمندان مکتب ترکمان تبریز با به ارث بردن اصول نگارگری جلایری (طبیعتپردازی شاعرانه و ابداعات نوین خویش در منظرهنگاری و ترکیبات رنگ) و دستیابی به اصول نوین هنرهای تجسمی و رنگآمیزی دست به ابتکارات جدیدی میزنند که نتیجه آن صحنههای پراحساس از طبیعت با رنگآمیزی غنی است.
(تصویر6) طبیعتپردازی در مکتب ترکمانان تبریز طبیعت ارایه شده در آثار این مکتب، تجسم فضای خیالی و شاعرانه ادبیات در قالب نگاره است.
(تصویر 12) هنرمندان دوره ترکمان در طراحی حیوانات نیز سعی در نمایش شکلهایی آرمانی و زیبا از آنها کردهاند؛ بدینصورت که آنها را با تنهای کشیده و ظریفتر نشان دادهاند، به جزییات دقت بیشتری شده است، ساختوساز حیوانات نیز با وسواس زیادی اجراشده است.
اگر در مکتب ترکمان شیراز، طبیعت در مرحله دوم اهمیت قرار داشت، در اینجا نقش اصلی در فضای نگاره به طبیعت سپرده میشود و داستان در مرحله دوم قرارگرفته و بهانهای برای هنرنمایی هنرمند در طبیعتسازی شده است.
( تصویر13) نتیجه در دوره ترکمانان تبریز طبیعت در درجه اول اهمیت قرارگرفته است و نمایش منظره بر انسان برتری یافته و داستان بهانهای برای هنرنمایی هنرمند در طبیعتپردازی شده است.
هنرمندان ترکمان تقریبا تمامی دستاوردهای مکاتب پیشین چون جلایری، شیراز و مکتب تبریز دوره ایلخانی را به ارث برده و در نگارههای خویش بهکار گرفتهاند، ایشان با دستیابی به اصول پیشرفته هنرهای تجسمی و ترکیببندیهای رنگی، از تخیل قویتری در نمایش صحنهها برخوردار بودند، حال آنکه در دوره پیشین مانند جلایری این خیالپردازی کمتر است و هنوز وابستگی به عالم ماده وجود دارد."