چکیده:
امروزه نشریات ادواری همانند سایر اسناد رسمی از جمله منابع مهم تحقیق به شمار میروند و از نظر وقوف بر مسایل گذشته جهان، منبع عمدهای برای تحقیق در تاریخ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، هنری و خبری ملتها محسوب می شوند.
روزنامه های دوره قاجار در میان مطبوعات دوره های مختلف ایران از حیث سندیت و قدمت برای تحقیق در امور فوق از اهمیت ویژهای برخوردارند. شهر تبریز نیز در زمان انتشار اولین روزنامه ها (در زمان قاجار) به عنوان دومین شهر سیاسی کشور در انتشار روزنامه های بی پروا و آزاد، حایز اهمیت است.
هدف از مقاله حاضر معرفی ویژگی های ساختاری روزنامه های تبریز دوره قاجار است و در این راستا با ارایه تاریخچه کوتاهی از روزنامه و سیر تکاملی آن به بررسی فضاهای تصویری این روزنام ها می پردازیم.
خصوصیات و جلوه های تصویری این نسخ اغلب ساختاری واحد را دنبال می کنند که ریشه هایش گاه به کتابهای چاپ سنگی دوره ناصرالدین شاه و متاثر از مطبوعات چاپ هند بوده است. یک بررسی کوتاه و اجمالی نشان می دهد که ساختار صفحه آرایی و مصورسازی این روزنامه ها مبتنی بر همان مبانی دوره های قبل نظیر استفاده از سطر، جدول کشی، کتابت و تصویر میباشد.
خلاصه ماشینی:
"تاریخ انتشار روزنامه در ایران، به آغاز سلطنت قاجار مرتبط است، بهطوریکه در زمان فتحعلیشاه روزنامهای به نام (مرات الاخبار) به مدیریت راجد موهن روی ابتدا به زبان انگلیسی و سپس فارسی منتشر میگردید، این نشریه مسایل سیاسی ایران را با درج مقالات و اخبار، مورد پیگیری قرارمیداد، که در سال 1202 توقیف شد (خاکپور، 1379: 15).
وقایع اتفاقیه، هفتهای یکبار، روزهای پنجشنبه در 4 تا 8 صفحه با چاپ سنگی، زیر نظر وزارت خارجه وقت انتشار مییافت، این روزنامه از شماره 472 به روزنامه دولت علیه ایران، به مدیریت صنیعالملک بهصورت مصور از درباریان و دولتمردان زینت مییابد.
شکلگیری روزنامههای مصور در ایران و تبریز نخستین تصویر مندرج در مطبوعات ایران، نشان دولتی عهد قاجار است و این نشان در اولین روزنامه به مفهوم امروزین، مشهور به «کاغذ اخبار» بهصورت چاپ سنگی نقش بسته است.
در اوایل کار با نبود امکانات استفاده از رنگ شاهد محدودیت این آثار بهصورت سیاه و سفید هستیم که همین امر باعث پر رنگ شدن استفاده از خط بهعنوان عنصر اصلی ساختار این تصاویر میباشد، زیرا هم امکانات مختلفی را برای ایجاد تاثیرات بصری، تیرگی، روشنی، بافت، عمقنمایی و نقشپردازی در اختیار هنرمندان قرار داده و هم در صفحهآرایی این روزنامهها نقشی اساسی ایفا کرده است که در کنار متن باعث استحکام و زیبایی این برگهها شده است.
با ایجاد روزنامههای مصور بهویژه روزنامه ملانصرالدین (گاها به شکل رنگی) در ارتباط بیشتر با مخاطب گام بزرگی برداشته شده است که در بعضی مواقع با تصاویر طنز و فکاهی، گویی جامعه آن دوران را مورد پردازش دقیق قرار دادهاند."