چکیده:
آذربایجان از مهدهای فرهنگ غنی ایران در ادوار مختلف تاریخ بوده و اسناد و سوابق مکتوب آن نیز این خطه را منبع الهام و تنویر دانش و فرهنگ ایران زمین معرفی کرده است. در این راستا، شهر تبریز یکی از قدیمیترین شهرهای ایران است که به علت ویژگیهای خاص جغرافیایی، از ایام قدیم دارای اهمیت زیادی بوده و بهدلیل قرارگیری آن در مسیر جاده ابریشم به یک شهر مهم که به مبادلات کالاها و ترانزیت کمک میکند، بدل شده است. اصلیترین راههای ارتباطی شرق و غرب و شمال و جنوب، از چین به اروپا و از مصر به روسیه از آن عبور کرده و یکی از شهرهای بزرگ اثرگذار بر اهمیت جاده ابریشم بوده است. از قرون وسطی به بعد، بازارهای این شهر نقش تجاری، مذهبی، سیاسی و اجتماعی خود را توامان در جامعه شهری اعمال کردهاند. این مهم باعث شده است که این کهن شهر و بازار آن از دیرباز مورد توجه سیاحان و نقل سیاحتنامه های ایشان قرار گیرد. در این نوشتار با کاوش در منابع، سفرنامهها و منابع مکتوب دیگر به بررسی نقش و جایگاه شهر تبریز و بازار آن از دیرباز تاکنون و فعالیتهای سیاسی آن در گذر تاریخ اشاره شده است. نتایج تحقیق در جداول جداگانه شامل منابع مکتوب و متون تاریخی با شرحی از بازار و کهن شهر تبریز و گاهشماری وقایع تاریخ معاصر تبریز ارائه شده است.
خلاصه ماشینی:
"Minorski et al،1917، 462) تبریز بهعلت ویژگیهای خاص جغرافیایی از قدیمالایام دارای اهمیت زیادی بوده و از قرنهای دور تا به امروز بهعنوان یکی از مهمترین شهرهای ایران و منطقه خاورمیانه محسوب میگردد، تا آنجا که نه تنها در منابع مکتوب و متون تاریخی بدان اشاره شده، بلکه مطراقچی سیاح ترک در قرن چهاردهم میلادی نگاریهای از شهر تبریز نقش زده که نشاندهنده مورفولوژی این شهر در آن زمان است.
4. بازار تبریز در ماجرای یکساله آذربایجان(1324) پس از خروج نیروهای اشغالگر شوروی از ایران و آذربایجان و تخلیه تبریز از قوای متجاوز، فرقه دموکرات آذربایجان در 21 آذر 1324 رسما قدرت را بهدست گرفت و به تبعیت از آذربایجان در کردستان نیز جمهوری خودمختار روی کار آمد (لیمبرت، 1390: 189) در این میان در سال 1325 شمسی حضرت آیتالله العظمی سید ابوالحسن آقا اصفهانی مرجع بزرگ تقلید شیعیان جهان بدرود حیات گفت که بلافاصله پس از انتشار خبر رحلت ایشان در بازار تبریز به مدت سه روز تعطیلی عمومی اعلام شد و دسته جات عزاداری از تمام محلات شهر به عزاداری بیسابقهای پرداختند (آبراهامیان، 1381: 133) و تصور دولت کمونیستی شوروی سابق مبنی بر اعراض مردم آذربایجان از دین اسلام و گرایش به افکار مارکسیستی به کلی بینتیجه مانده و نقش برآب شد و فرقه دمکرات آذربایجان همواره با مقاومت بازاریان تبریز در بعضی مسایل مذهبی- اعتقادی روبرو شد.
بازار تبریز نیز بهعنوان قسمت مشخصی از شهر که محل داد و ستد کالا و تامین ارزاق عمومی است، پایگاه اجتماعی محکمی بوده که دارای قدرت اساسی در تحولات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی بوده و به همین سبب در گذر زمان و قرون، پیوندی تاریخی، فرهنگی و سیاسی بین بازار و اقشار مختلف جامعه برقرار بوده است."