چکیده:
شهر مراغه به عنوان اولین پایتخت ایلخانان مغول جایگاه خاصی را در تحولات عصر ایلخانی به خود اختصاص داده است. این جایگاه در حوزه معماری و شهرسازی با مساله وقف گره خورده است. لذا به موازات رشد و توسعه بناهای شهری با محوریت سنت وقف در دوره ایلخانی، مراغه به عنوان پیشتاز این عرصه مطرح است و این پیشتازی را با چهار بنای وقفی شاخص نشان داده است؛ که اولی به نام مجموعه رصدخانه در بیرون بافت شهر و دیگر بناها درون بافت مرکزی شهر قرار داشتهاند. با توجه به اهمیت بناهای وقفی در دوره ایلخانی، لزوم تبیین نقش آنها در بافت مراغه احساس میشود. به عقیده نگارندگان، بناهای وقفی مذکور موجب گسترش شهر به سمت غرب و شمال آن شدهاند و به رشد شهر در این قسمتها کمک کردهاند. چرا که در شهرهای اسلامی ایران، مسجد، مدرسه و بازار از مهمترین بناهای شهرها محسوب شده و وقفی بودن این بناها موجب افزایش کارکرد آنها در بافت شهر میشده است. در این تحقیق سعی گردیده تا ضمن معرفی بناهای وقفی، با استفاده از گزارشات منابع مکتوب و دادههای باستان شناسی به این مساله پرداخته شود. در این راه از منابع مکتوب و دادههای باستان شناسی برای شناسایی هویت بناها (به لحاظ وقفی بودن) و موقعیت تقریبی آنها در بافت شهر استفاده شده است.
خلاصه ماشینی:
لذا به موازات رشد و توسعه بناهای شهری با محوریت سنت وقف در دوره ایلخانی، مراغه به عنوان پیشتاز این عرصه مطرح است و این پیشتازی را با چهار بنای وقفی شاخص نشان داده است؛ که اولی به نام مجموعه رصدخانه در بیرون بافت شهر و دیگر بناها درون بافت مرکزی شهر قرار داشتهاند.
چرا که در شهرهای اسلامی ایران، مسجد، مدرسه و بازار از مهمترین بناهای شهرها محسوب شده و وقفی بودن این بناها موجب افزایش کارکرد آنها در بافت شهر میشده است.
از آنجا که در دوره ایلخانی سنت وقف با توسعه و رشد زمینهای شهری پیوند تنگاتنگی داشته است، لذا شایسته است هر یک از این بناهای وقفی در بافت شهرها بهصورت جداگانه بررسی و تحلیل شوند.
- جدول 1- ملاکهای ایلخانان در گزینش پایتختهایشان(ترسیم از: نگارنده) دلایل انتخاب - توضیحات جغرافیایی - توجه به مناطق خوش آب و هوا با پوشش جنگلی و گیاهی زیاد مثل مراغه اقتصادی و بازرگانی - توجه شاهان ایلخانی به امر تجارت و ساخت کاروانسراها برای این منظور؛ توجه به مسیر جاده ابریشم در مکانگزینی شهرها سیاسی و حکومتی - برخی از شهرهای حاکم نشین صرفا جهت نشان دادن قدرت و نمادی از ایلخان بود(اوجان و سلطانیه) - یکی از ویژگیهای معماری این دوره، احداث بناهای با اهمیت در مکانهای مرتفع شهرهاست، از جمله مقابر خانهای مغولی، مقابر عرفا و مجموعههای وقفی[2] که این مورد آخر نیز عمدتا با محوریت مقبره صاحب منصبی ساخته میشد مثل ربع رشیدی که بر روی مقبره خواجه رشیدالدین احداث شد.