چکیده:
وقف از نظر اجتماعی و اقتصادی کارکرد بسیار مهم در زندگی روزانه و فعالیت شهری دارد و نقش بسیار موثری در شکلدهی ساخت فضایی شهرهای ایران داشته است. شهر آمل از شهرهای سنتی ایران است که قدمت و ویژگیهای اجتماعی آن سبب شده تا بسیاری از نهادهای اقتصادی و مذهبی در بازار آن که مرکز شهر در گذشته به شمار میرفت به صورت موقوفه قرار گیرد و از لحاظ کالبدی و کارکردی نقش مهمی را ایفا نماید بهگونهای که یکی از بنیادیترین عوامل در تداوم موسسات دینی و اقتصادی شهر آمل بهخصوص بازار آن، وقف است. از این رو در ساختار فضایی شهرهای سننتی ایران، بازارها از مراکز مهم شهری هستند که تعدد روابط در آن به شکل بارزی مشاهده میشود. در این مقاله سعی بر آن است تا نقش وقف را در پایداری بازارهای سنتی ایران بررسی و کارکردهای آن را در تامین کردن نیازهای مختلف شهر و مردم آن بیان کرد. روش کار بدین گونه است که پس از بازنویسی بیست و چهار سند وقفی، آنها را جداگانه بررسی و به همراه مطالعات کتابخانهای و تکنیک مصاحبه با اجارهداران اماکن وقفی در بازار آمل و نهادهای ذیربط، کارکردهای اینگونه موسسات در شهر و بازار آمل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
مؤسسات وقفی در حیات بازار سنتی آمل مؤلف: دکتر شهرام یوسفی فر - معصومه یدالله پور استاد تاریخ ایران دوره اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی کارشناس ارشد ایرانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی چکیده وقف از نظر اجتماعی و اقتصادی کارکرد بسیار مهم در زندگی روزانه و فعالیت شهری دارد و نقش بسیار مؤثری در شکلدهی ساخت فضایی شهرهای ایران داشته است.
شهر آمل از شهرهای سنتی ایران است که قدمت و ویژگیهای اجتماعی آن سبب شده تا بسیاری از نهادهای اقتصادی و مذهبی در بازار آن که مرکز شهر در گذشته به شمار میرفت به صورت موقوفه قرار گیرد و از لحاظ کالبدی و کارکردی نقش مهمی را ایفا نماید بهگونهای که یکی از بنیادیترین عوامل در تداوم مؤسسات دینی و اقتصادی شهر آمل بهخصوص بازار آن، وقف است.
این موقوفات ارتباط مستقیمی با سیمای فیزیکی و کالبدی شهر آمل دارد و یکی از عوامل مهم در برپایی شهر آمل بعد از آتشسوزی بزرگ 1335 قمری، نهاد وقف است که در تداوم نهادها، تأسیسات دینی و اقتصادی آمل به ویژه بازار آن نقش بسزایی داشته است و میتوان این احتمال را داد اگر بسیاری از دکانها و مساجد بازار وقفی نبودند، بعد از این آتشسوزی بزرگ یا هر حادثه دیگری این بازار در موقعیت قبلی خود شکل نمیگرفت.
تأسیسات شهری که بهصورت موقوفه قرار دارد عبارتند از: الف: اقتصادی(دکان و املاک)[1] ، ب: دینی(مساجد و تکایا) و ج: خدماتی و اجتماعی(حمام، کاروانسرا و خانه)[2] کارکرد موقوفهها در بازار آمل >کارکرد فرهنگی >کارکرد مذهبی >کارکرد اجتماعی >کارکرد اقتصادی >کارکرد آفرینش فضاهای کالبدی کارکرد فرهنگی وقف به عنوان یک ارزش در میان جامعه اسلامی از جایگاه ویژهای برخوردار است.