چکیده:
هدف مقالة حاضر آن است تا ثابت کند آرایههایی که در کتابهای بدیع فارسی با مبنا قرار دادن حروف الفبا شناسانده شدهاند، فاقد دقّت علمی و زیباییشناختی هستند. این پژوهش بر اساس دانشهای زبانشناسی، آواشناسی و واجشناسی سامان یافته و آرایههای حروفی از این دیدگاه آفتیابی شده است. نگارنده پس از بررسی آرای پژوهشگران قدیم و جدید حوزة بدیع لفظی به این نتیجه میرسد که مبنای زیباییشناختی همة آرایههای حروفی تکرار آواهاست، نه تعاریفی که از آنها ارائه شده است. در پایان پیشنهاد میکند، بدیع لفظی فارسی که دانش مطالعة موسیقی کلام است، بر اساس دانشهای بهکاررفته در این مقاله بازبینی و بازنویسی شود تا جنبهای علمی پیدا کند.
The literal rhetoric (scheme) is a most important branch of Persian language aesthetics. The purpose of the knowledge is studying and evaluating the verbal music with applying the instruments that called Ornaments. Ornament as is obvious from its name is all devices that writers using them for making their art fine. With historical skimming over Badi` books، we understand our rhetoricians have gave and dedicated useless names and titles to the literal ornaments rather than analyzing the musical beauties of language. The author has used a historical method and content analysis approach in his research. The sampling kind in this research is stratified sampling; i.e. the Persian Badi` books and linguistic and phonetic books from two old and new classes with regarding indicative criteria have been analyzed.
The author’s essential problem in this article is replying to the question:
How the literal ornaments can be analyzed with scientific and measurable principles?
In this article the ornaments below are evaluated:
Movashshah، Moamma، Mosahhaf، Khifa، Motazalzel، Raqta، Mo`jam، Tanafor، Hazf، Moqatta`، Movassal، Vase` osh-shafatayn، Vasel osh-shafatayn، Heja، Touzi` (Tekrar) (Hamhorufi، Hamsedayi، Tekrar-e Heja)، The natural relationship between letters and words with theme of poem.
The author has reported his findings in below items:
1. The impact of Arabic language and its phonetic rules in Persian Badi` books is very remarkable and sometimes caused faults of Persian writers.
2. The examples that mentioned as samples of literal ornaments are very rare and exceptional.
3. The musical repetition of phonemes and sounds and the concepts associated from them is the only reason of beauty of literal ornaments.
4. In translating the foreign ornaments to Persian has not been used enough accuracy.
5. Occasionally، in explaining the repetition ornament the phonetic and syllabic structure of Persian language has not been the analytic basis.
6. Exploiting linguistics and phonetics provide the necessary criteria for scientific evaluation of literal ornaments.
خلاصه ماشینی:
"در نمونههای یادشده، تغییر نقطهها و حرکات واژهها وجه کلام را دگرگون کرده است، اما شواهد آوردهشده، نمونههای بسیار نادری هستند که بیشتر بدیعیان به آنها استناد کردهاند، همچنین، سرودههای سخیف و کمارزشی به شمار میروند که تنها دارای ارزش موسیقایی اندکی برآمده از تکرار واجهای /h/ و /x/ و /g/ و /k/ با مؤلفههای آوایی زیر هستند: ح: همخوان ششی، برونسو، سخت، بیواک، سایشی، دهانی، چاکنایی خ: همخوان ششی، برونسو، سخت، بیواک، سایشی، دهانی، ملازی ک: همخوان ششی، برونسو، سخت، بیواک، دمیده، انفجاری، دهانی، نرمکامی گ: همخوان ششی، برونسو، نرم، واکدار، انفجاری، دهانی، نرمکامی choronogram دو همخوان نخست تنها در واجگاه و دو همخوان دیگر تنها در واکداری با یکدیگر تقابلی دارند.
در بیت زیر از فردوسی نیز با فرآیند تولید ناقص همخوانهای /t/ و /d/ در واژة «ببایدت» روبهرو میشویم که باعث تشکیل خوشة دوانفجاری 5 ، /dt/ شده است که در آن همخوان /d/ رهش و همخوان /t/ گرایش خود را از دست داده و به دلیل یکسان بودن واجگاه و شیوة تولیدشان، تنافر حروف روی داده است: ستودن نداند کس او را چو هست میان بندگی را ببایدت بست 9 ـ حذف: «این صنعت چنان است که متکلم یا شاعر حذف کند حرفی را یا نقطه را (و این اقسامی پیدا میکند)، مثل اینکه مثلا ترک کند حروف مهمله، یعنی بینقطه را و تمام حروف را معجمه آورد، یعنی نقطهدار ـ و این قسم در صنعت منقوط مسطور خواهد شد ـ یا اینکه ترک کند حروف معجمه را و تمام حروف را مهمله آورد، این قسم هم در صنعت غیرمنقوط مرقوم میگردد یا اینکه ترک نماید حروفی را که نقاط آنها در فوق است یا ترک کند حروفی را که نقاط آنها در تحت است، این دو صنعت هم در ذکر فوقالنقاط وتحتالنقاط نوشته خواهد شد یا اینکه ترک کند حرفی از حروف تهجی را مثلا الف را ترک کند یا حرفی دیگر را."