چکیده:
بدون تردید رسمیت یافتن تشیع امامی همزمان با اولین پیروزی های شاه اسماعیل صفوی (905-930 ق) رخدادی پایدار و تاثیرگذار در آینده ی ایران آن روزگار بود که موجبات دگرگونی ها و تحولات بسیاری را بویژه در عرصه ی سیاست خارجی فراهم آورد. به بیان دیگر، احیای هویت ملی ایرانی و رسمی کردن مذهب تشیع، صفویان را در مرزها با کشورهای سنی همسایه درگیر نمود. در این میان و به رغم اشتراکات دینی، بازرگانی و فرهنگی ایران و عثمانی، ظهور شاه اسماعیل و سیاست مذهبی وی، تیرگی روابط دو کشور را که توام با جنگ و نبردهای شدید بود، به همراه داشت. این شرایط بویژه تفاوت و تباین مذهبی، موجی از مهاجرت ها بخصوص مهاجرت علما از عثمانی به ایران برای کسب دانش و سپس بازگشت به موطنشان و همچنین کوچ دانشمندانی از ایران به عثمانی را در پی داشت. در نتیجه افت فعالیت های فکری_علمی در نیمه اول عهد صفوی و به تبع آن تا حدودی رونق علوم و ادبیات در حکومت عثمانی بوقوع پیوست. پژوهش حاضر با شیوه ی توصیفی ـ تحلیلی، با اتکاء به منابع دست اول و تحقیقات جدید بر آن است تا به بررسی و تحلیل مناسبات فکری ایران و عثمانی تحت تاثیر سیاست مذهبی شاه اسماعیل اول بپردازد.
Undoubtedly Imami Shiism recognition with the first victory of Shah Ismail Safavi (905-930 A-H) was stable and effective event of the day in Iran future which provided causes of many changes and transformations، especially in the arena of foreign policy. In other words، the revival of the Iranian national identity، formalize Shiite religion involved the Safavids in the borders with neighbor Sunni countries. Meanwhile and despite similarities in the religious، commercial، cultural of Iran and Ottoman، the advent of Shah Ismail and his religious policy، coupled with the deteriorating relations and intense battles between the two countries. These conditions، especially religious difference and heterogeny were followed wave of immigration، particularly immigration scholars of Ottoman to Iran for acquire knowledge and then return to their homeland and migration of scientists of Iran to Ottomans. As a result، drop in intellectual-Science activities occurred in the first half of the Safavid and consequently somewhat science and literature flourished in the Ottoman Empire. The present study aims to investigate and analyze intellectual relations of Iran and the Ottoman affected of First Shah Ismail’s religious policy by the descriptive-analytical method and based on primary sources and new research.
خلاصه ماشینی:
کليد واژه ها: شاه اسماعيل ، سياست مذهبي، ايران ، عثماني، مهاجرت مقدمه پادشاهان صفوي از آغاز سلطنت برآن شدند که ايران را از خطر استيلاي ترکان عثماني محفوظ دارند و حکومت ملوک الطوايفي را که از صدر اسلام در ايران برقرار بود، براندازند و بار ديگر وحـدت سياسي ايران قديم ساساني را تجديد نمايند، اما چون بنيان ميهن پرسـتي و مليـت خـواهي پـس از انقراض دولت ساساني به سبب اختلاف قبايل گوناگون عرب و ترک با نژاد ايراني سستي گرفته بود و در اثر نفوذ قوانين و معتقدات اسلامي و حکومت سلسله هاي بيگانه در ايران ، دين بر مليـت غلبـه داشت ، صفويه نيز براي انجام دادن منظور خويش ، دست به دامان دين زده و با ترويج مذهب شـيعه و رسمي شمردن آن مذهب که از قرون اول اسلامي در ايران سابقه داشت ، ميان ايرانيـان و ترکـان عثماني اختلاف شديدي ايجاد کرده و بدين وسيله بنيان استقلال ايران را استوار کردنـد.
از اين رو پژوهش حاضر بـر آن است تا با روش توصيفي_تحليلي به اين پرسش پاسخ دهد که تأثير سياست هـاي مـذهبي شـاه اسماعيل اول بر مناسبات فکري ميان ايران و عثماني تا چه حد بوده است ؟ و البته فرضيه مطروح بر آن است که يکي از پيامدهاي رسمي نمودن مذهب شيعه توسط شاه اسماعيل اول صـفوي تـا حـد زيادي واکنش سلاطين سني مذهب عثماني نسبت به آن بود که سال ها جنگ و درگيري به همـراه داشت .