چکیده:
از حوادث اثرگذار تاریخ معاصر ایران، ماجرای شیخ خزعل و تکاپوی قدرت وی در منطقه خوزستان میباشد. بررسی آسیب شناسانه ی سیاست و عملکرد وی در راستای استقلال خوزستان از پیکره ی ایران، عربستان نامیدن منطقه، تقابل با دولت مرکزی و گرایش وی به انگلیسی ها در آن شرایط سیاسی- اجتماعی می تواند حقایقی تاریخی را روشن کند.
این مقاله در سه بخش ابتدا، به بررسی شخصیت، سیاست و عملکرد منطقه ای شیخ خزعل در بخش دوم به اهداف سیاسی رضاخان در خوزستان و پیامدهای آن و در پایان به تبیین علت چرخش سیاست انگلیس در منطقه ـ با توجه به ضعف و ناتوانی سلسله قاجاریه در اداره ایران، پیروزی بلشویسم در شوروی می پردازد.
پیروزی بلشویسم باعث تغییر سنتی انگلیسی ها در ایران شد. یعنی به فکر اجرای سیاست کشوری حایل و با ثبات و برچیدن حکومت های محلی و ایالتی برای حفظ منافع پایدار خود در منطقه شدند.
خلاصه ماشینی:
از سوئی با شـیخ خزعـل طی قرداد ١٩٠٩که بین « کاکس وخزعل »منعقد شده بود یک میل از اراضی آبـادان را بـرای ایجـاد پالایشگاه که مورد نیاز شرکت بود خریداری کردنـد وحـق عبـور لولـه و کشـتی رانـی را در شـط العرب از وی بدست آوردند و خزعل هم متعهد شد در مقابـل دریافـت ٦٥٠ لیـره در سـال بـرای مدت ده سال که به وی پیش پرداخت شده بود حفاظت تاسیسات و لوله و امنیت منطقه را برقـرار سازد (ذوقی، ایرج ، ١٣٦٨، ص ١٢١) و پس از آن در ایام جنگ همانطور کـه بیـان شـد بـا وجـود اینکه دولت ایران اعلان بی طرفی کرده بود، شیخ خزعل به ترکها اعلان جنگ داد و نقش زیادی را در منطقه به نفع انگلیسی ها ایفا کرد.
برای رضا خان که پس از طرح جمهوری موقعیت خویش را از دست داده ، بـه فکـر تجدیـد قدرت و محبوبیت خویش بود، بهترین گزینه شیخ خزعل بود که با بعضـی سیاسـت هـای غلـط و تندروی در منطقه خوزستان راه را بر رضاخان هموار کرد و همه عناصر از جملـه قـدرت ، مـردم ، مجلس ، دولت و ملیون را به سوی او سوق داد.