چکیده:
تساهل و مدارا در جامعه اسلامی یکی از مهمترین ابزارهای تحقق اهداف و آرمان های اسـلامی اسـت کـه در اولین وهله یک امر انسانی است که امور و شئون زندگی انسان را در بر می گیرد. در اندیشه سیاسی اسلام ، حوزه های اعمال تساهل و مدارا به سه حوزه ، اخلاق سیاسی، رفتار سیاسی، قانون گـذاری و تشـریع احکـام ، تقسـیم مـی شـود. تساهل و مدارا شاکله اصلی حاکمیت و سیاست داخلی علی(ع ) را تشکیل می دهد. با نگـاهی بـه ارزشـمندترین سـند موجود در اسلام بعد کلام الهی، یعنی نهج البلاغه ، براساس نگاهی آماری می بینیم که در مجموع این دو مقوله به طور مستقیم و غیر مستقیم ١٣٢بار در این کتاب ارزشمند دیده می شود. براساس خطبه ها ، نامـه هـا و کلمـات قصـار نهـج البلاغه و نیز گزارش ها و روایات تاریخی، حضرت علی(ع ) به عنوان امام و خلیفه مسلمین آنجایی که حـق و حقـوق خود باشد، اهل تساهل و مدارای تام می باشد ولی در مقابل ، حضرت در بازسـتادن حـق مـردم ، اجـرای احکـام دیـن وحدود الهی و... تساهل به خرج نمی دهند و کسانی را که در این راه کوتاهی کنند، مورد نکوهش قرار می دهند.( این مقاله مستخرج از رساله دکتری می باشد.)
خلاصه ماشینی:
بر اساس آنچه طرح گردید، نگارنده ، درپی پاسـخ بـه ایـن سـئوال اصـلی اسـت کـه نگـرش ودیدگاه امام علی (ع ) در خصوص تساهل و مدارا چیست و چه الگویی ارائه میکند ؟ در پاسخ به آن فرضیه ای طراحی نموده که عبارت است از این که : «از دیدگاه علی(ع ) مبنای تسـاهل و مـدارا در بحث دین ، حقوق مردم ، حقوق خداوند و...
همان گونه که ملاحظه می شود، این دو واژه در بیشتر موارد، معنای واحدی دارند و تنها تفاوت قابل تشخیص آ نها در معنای فرو گذار کردن برای تسامح و به نرمی رفتار کردن برای تساهل است که به نظر می رسد می توانند با هم رابطه ی علی و معلولی داشته باشند؛ زیرا فروگذار کردن خطاهای دیگران و واکنش نشان ندادن بـه کژیهـا و کاسـتی هـای رفتار آدمیان می تواند قدرت رفتار نرم و آرام و سهل گیری بر دیگران را به انسان عطا کند.
بـا در نظـر گرفتن این موضوع می توان برخی از شاخص های تساهل و مدارا را در اندیشه اسلامی رهگیـری کرد: ١- برای شکل گیری اندیشه تسامح و تساهل در غرب سه مبنا وجود دارد که عبارت اند از: مبنای هستی شناختی، مبنای معرفت شناختی و مبنای انسان گرایانه .
این رویکرد حضرت تنها مربوط بـه اولـین خطبه ایشان نیست بلکه در نهج البلاغه ، نامه های بی شماری از حضرت به کارگزارانش بـا همـین محتوا وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم : حضرت خطاب به «زیاد بن ابیه »مینویسد: «به خدا سوگند!