چکیده:
انسان شناسی فضای خانگی یکی از حوزه های جدید انسان شناسی فرهنگی است که توجه خود را به خانه های عموم مردم و ارتباط آنها با فرهنگ و نیازهای ساکنانشان معطوف میسازد. پژوهش حاضر، ذیل این حوزه از دانش ، قصد بررسی تعدادی از خانه های شهری ایران را از منظر ساکنانشان دارد، ساکنانی که عموما در طراحی و ساخت خانه خود مشارکتی نداشته اند به همین دلیل ، با شکافی بین تصاویر مطلوب ذهنی و فضای واقعی مواجه خواهند بود. پرسش اصلی در این مقاله ، چیستی گوناگونی فضایی مطلوب ساکنان و بررسی فضاهایی است که در اختیار دارند. به این منظور و با حرکت از مفهوم "محیط های پاسخ ده " در ادبیات شهرسازی، تعریف هایدگر از سکونت و نیز آموزه های آموس راپاپورت درباره ارتباط ذهن و فرهنگ با امر ساختن ؛ مسئله ، صورت بندی و برای عملیاتیسازی پژوهش نیز، یک گروه خویشاوندی ساکن در استان های تهران ، البرز و قزوین ، انتخاب شدند. ٦ خانواده ، به همراه فضاهای تحت سکونتشان ، با روش کیفی مورد مطالعه قرار گرفته اند. نتیجه پژوهش ، تهیه الگویی فرهنگی برای گوناگونی یا تنوع فضایی است که نشان میدهد که خانه های ساخته شده بین سال های ٧٠-٥٠ همچنان به لحاظ فرهنگی، پاسخگوی نیازهای ساکنانشان هستند. در مقابل ، خانه های ساخته شده در دهه اخیر؛ که عموما مهندسیساز و دارای نقشه های طراحی هستند؛ مطلوبیتی به مراتب پایین تر دارند.
خلاصه ماشینی:
افراد در تجربه دنیای جدید، عملا امکان زیادی برای تعیین شکل خانه خود ندارند و در موارد بسیاری مجبور به استفاده از خانه هایی هستند که پیش از این ساخته شده است و اکنون در اختیار آنها قرار میگیرد.
از جمله میتوان به لوکوربوزیه اشاره کرد که میگوید: "اسکان نادرست انسان را باید علت واقعی و ریشه ای ناآرامیهای اجتماعی معاصر دانست " (شولتز، ١٣٨٧: ١٦٩) و یا شولتز، معمار متأثر از هایدگر 1 domestic space میگوید: "خانه مدرن از همه نظر عملی و بهداشتی بود اما شباهتی به خانه نداشت " (همان : ١٧٠) مقاله حاضر، قصد بررسی ارتباط ساکنان با فضای خانگی مورد استفاده شان را دارد، فضایی که اغلب توسط خود آنها و مبتنی بر ایده هایشان ساخته نشده است .
پرسش های پژوهش تجربه های میدانی اولیه نگارنده گویای آن بود که وقتی از افراد در خصوص فضای خانگی مطلوبشان سؤال میشود آنها به طیف وسیع و متنوعی از مفاهیم ارجاع میدهند: موقعیت خانه در فضای شهری و دسترسیها، تزئینات آن ، چیدمان عناصر نیمه ثابت ، خاطره انگیز بودن و نسبت با خانه دوران کودکی، نوع ارتباط با بیرون و خیال انگیز بودن یا نبودن ؛ بنابراین محدود کردن دامنه پرسش ، گرچه برای خود پژوهشگر سخت بود ولی با توجه به ملزومات و محدودیت های کار دانشگاهی، فاصله گرفتن از یک پروژه صرفا اکتشافی، منطقیتر به نظر میرسید.