چکیده:
بی تردید معماری اسلامی در ایران ، یکی از پدیده های بزرگ هنری این سرزمین است و جلوه ها و نقشینه های آن ، که از گوشه و کنار این مرز و بوم به اتمام خصوصیات ویژگی هایش قد کشیده است ، از چنان جاذبه و افسونی برخوردار است که هرگز نمی توان سهم عظمیش را در تاریخ اسلامی این اقلیم نادیده گرفت . خصوصیات معماری اسلامی آنچنان با روح فرهنگ سنتی و مذهبی و تاریخ اسلامی در هم آمیخته است که در تاریخ هنر معماری امتیاز بزرگ خود را به عنوان یک هنر غیر قابل تقلید و اقتباس برای همیشه حفظ خواهد کرد ...
خلاصه ماشینی:
"1 اهمیت و ضرورت موضوع از آنجایی که محراب محور اصلی ترین بنای اسلامی یعنی مسجد را تشکیل داده است و با توجه به جایگاه و موقعیت آن مورد توجه هنر مندان هر عصر و زمانی قرار گرفته،به طوری که آن را چون گوهری اصیل پرورش داده و ناب ترین و بهترین عناصر تزئینی را برای ساختن و تزئین محرابها به کار گرفته و با نهایت دقت و خلوص هنر نمایی کردهاند،به طوری که محراب مرکز تجلی بهترین هنرها مانند:گچبری،حجاری،چوبکاری،آجر کاری،کاشیکاری در قالب کتیبه نگاری و نقوش و اشکال تزئینی در طی دورانهای مختلف بوده است،و به علت واقع بودن در اماکن سر پوشیده،کمتر مورد ویرانی و احیانا دستکاریهای بعدی واقع شده و به عنوان آثار شاخص و خاص و خالص هر زمانی باقی ماندهاند که میتوانند معرف هنر و معماری زمان خویش باشند.
به طور کلی میتوان استعمال گنبد را کم به هزارهی چهارم قبل از میلاد نسبت داد،در میان ویرانههایبین النهرین(سومر و بابل)آثارقوس یا سقف گنبدی دیده میشود در ایران نیز با توجه به شرایط مشابه طبیعی،مانند بین النهرین از گنبد استفاده میکردند ولی تا کنون نمونههای روشنی در دست قرار نگرفته،1ولی معروف است که پیش از اسلام ایرانیان به ساختمان گنبد آشنا بوده و بر فراز آتشکدههای خود میساختند و از بعضی آثار ابنیهء سامانی که هنوز بر پا و باقی است اندازهی حجم گنبدهایی را که بر فراز آنها ساخته شده بود و معمارهای ایرانی موفق شده بودند،آنها را بر یک قاعده مربعی بسازند،پس شکی نیست که ایرانیان در ساختن گنبد ماهرتر از رومیها بودند زیرا معماران رومی فقط توانسته بودند گنبدهایی بسازند که بر روی ستونهایی که از مجموع آنها دایرهای تشکیل مییافت و یا بر یک قاعدهی استوانهای دایره شکل بود،بسازند، یکی از وسایل مؤثری که ایرانیان در ساختن این گنبد به کار بردند مقرنسها است،زیرا به وسیله آنها ارکان چهار گانه گنبد را به تدریج بالا میبردهاند تا به کاسه داخلی گنبد میرسیدند."