چکیده:
امنیت اجتماعی در پرتو تغییرات درونی ایران در عرصه قدرت سیاسی - حـوزه عمومی و نیز تحولات جهان بیرونی قرن نوزدهم دچار قبض و بسط مفهومی و معنایی گردید. ارزیابی این مساله که امنیت اجتماعی چـرا و تحـت تـاثیر چـه عواملی ، موضوع توجه برخی نخبگان قدرت و اندیشمندان جدید قرار گرفـت و کدام مولفه ها در توسعه مفهومی - کارکردی آن اثرگذار بودند، محور نوشـتار حاضر است . با کاربست روش تحلیل تاریخی می توان گفـت در دوره ناصـری در نتیجه ورود مفاهیم نـوین و ضـرورت ایجـاد نهادهـای جدیـد جهـت اداره مطلوب امور از یک سو و رشد آگاهی اجتماعی و طرح رویکردهای جدیـد بـه مساله حقوق اجتماعی شاهد تغییر نسبی در مفهوم و گسـتره کـارکردی امنیـت اجتماعی علیرغم تـداوم نگـرش و سـاختارهای بازتولیدکننـده گفتمـان غالـب پیشین و ساختارگرا به مساله امنیت اجتماعی هستیم که نوعی زیست دوگانه و وضعیت بینابین و ترکیبی را رقم زد. بخش های فعال حـوزه عمـومی از طریـق انتقال مفاهیم جدیدی چون قـانون گرایـی ، حقـوق اجتمـاعی ، تشـکیل نهـادی حقوقی و انتظامی جدید، رشد شهرنشینی و توسعه آموزش و درک افراد جامعه از حق شهروندی تقویت شد و نخبگان جامعه جهت نیل به خواسته های خـود در عرصه امنیت فردی - اجتماعی و طرح مفهوم امنیت ملی درصـدد تغییـر در ساختار سیاسی - اجتماعی با تشکیل نهادهای جدیـد برآمدنـد. بـدین ترتیـب ، ساختار جدید ضمن توسعه نهادهای اجتماعی و تقویت حـوزه عمـومی گـامی * استادیار پژوهشکدة تاریخ ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، m.ahmadzadeh@ihcs.ac.ir تاریخ دریافت : ١٣٩٤/١٢/١٢، تاریخ پذیرش : ١٣٩٥/٣/٣ مهم در راستای پیشبرد پروسه تحول در ابعاد امنیت اجتمـاعی و بسترسـازی و اجرائی کردن وضع جدید برداشت .
Social security experienced conceptual and semantic contraction and expansion under the circumstances of Iranian internal transformations regarding political power and general domain. This research attempts to explore why and under what circumstances the issue of social security was noted by some of the elites in power and modern intellectuals and what components affected its functional and conceptual development. Utilizing the historical analysis method، it can be declared that in Naseri period، as a result of the entrance of modern concepts and the necessity of the establishment of new institutions for appropriate management of the affairs and on the other hand the rise in social awareness and modern approaches to the problem of social rights، a relative alteration in the concept and the functional scope of the social security، in spite of the permanence of the previous dominant structuralist discourse، could be seen. Such an orientation determined a kind of dual life and mixed or integrated condition. Active parts of the general and public domains were strengthened by the establishment of new disciplinary and civil institutions، growth of cities، as well as educational development and it was how the awareness of the community members in case of citizenship and civil rights was enriched as well. These were the society elites who aimed at altering the socio-political structure via the establishment of new institutions to reach their own desires and ambitions regarding individual and social security and presentation of the concept of the national security and safety. Consequently، the new structure، while developing the social institutions and strengthening the general and public domains، took a significant step towards the process of transformation of the dimensions of social security along with its required contextualization and execution.
خلاصه ماشینی:
بـروز دو عامل مهم از اواسط دوره ناصرالدین شاه بیانگر وقوع وضع جدیدی بود که در آن ، مفـاهیم امنیت اجتماعی - سیاسی را بر مبنای قانون و خواست عمومی و توسعه نهادهای مدرن نوید می داد؛ در این خصوص می توان به انعکاس مفاهیم جدید در عرصه حقوق اجتماعی ، قانون و ملت - دولت و بازتاب آن در امنیت اجتماعی - سیاسی از یکسو و تلاش لایه هـای فعـال اجتمـاعی شـامل متفکـران جدیـد، مترجمـان و رجـال ترقـی خـواه در انعکـاس معـانی و رویکردهای جدیدی همچون طرح حقوق اجتماعی ، آزادی فردی ، حـق مالکیـت از سـوی دیگر بود که جامعه ایران را به سوی طرح خواسته های جدید در قالب نظـام مشـروطه بـه پیش راند.
مفهوم و معنای امنیت اجتماعی در دوره ناصری در نتیجه طرح مفـاهیم نـو در عرصـه مناسبات شهری و روابط اجتماعی نیز با تغییراتی همراه بود؛ رشد خرده گفتمان تغییرگرا در حوزه بهداشت ، ترسیم الگوی اداره امور شهری ، مساله امنیت و حقوق اتباع به شکل طـرح نظافت و پاکسازی شهری با هدف تامین امنیت اجتماعی از بیماری های مسـری و تخریـب اماکن مخروبه و ساخت رختشوی خانه و انتقال قبرستان ها به بیرون از شهر پیگیری گردید و به عنوان اقدامات دولتی در تامین امنیت عمومی در عرصه سلامت و بهداشت نیـز طـرح گردید(روزنامه دولت علیه ایران ، ١٢٦٨ه .