چکیده:
در مرکز شهر تاریخی بسطام، گنجینهای از فرهنگ و تمدن ایران زمین از جمله: مسجد، مناره، گنبد و ایوان وجود دارد که تجلی فرهنگ و تاریخ ایران است. میتوان با تحلیل و بررسی آنها، هویت فرهنگی و تاریخی شهر را تبین کرد. مرقد و بارگاه ملکوتی محمد بن جعفرعلیهالسلام فرزند بلافصل حضرت امام جعفر صادق علیهالسلام و آرامگاه بایزید بسطامی، عارف مشهور قرون دوم و سوم در این مجموعه تاریخی، همواره مورد توجه و اقبال زائران و مجاوران بوده است. حاکمان دورههای مختلف و هنرمندان گوناگون بهویژه در دوره ایلخانی توانستهاند آثار هنری و معماری باشکوه خلق کنند. اینک این مجموعه، نماد شهر بسطام است و از دیرباز افراد خیر و نیکوکار از هر گروهی، اشیاء و اجناس گرانسنگ را برحسب مقتضیات زمان، وقف مجموعه مذکور کردهاند. این مقاله میکوشد با استناد به منابع مکتوب تاریخی و کتیبهها، پنج مورد از آنها را در عصر ایلخانان مغول معرفی و بررسی کند.
خلاصه ماشینی:
چند مورد وقفیات در دوره ایلخانیان >قرآن نفیس >بقعهای برای تدریس مصنفات رشیدالدین فضلالله همدانی و بیتالادویه >وقف دو جلد از سی جلد قرآن مراغه، مربوط به دوره ایلخانی >شمعدانی فلزی >مسجد جامع بسطام >واقفین مسجد جامع در دوره ایلخانی قرآن نفیس قدیمیترین موقوفه مجموعه تاریخی بسطام که نگارنده با استقصا از منابع تاریخی بهدست آورده، قرآن نفیسی است که بهخط کوفی ایرانی کتابت شده است.
خانم شیلا بلر که در مقالهای ممتع، به تحلیل وقفنامه رشیدی پرداخته، در باره کتابت و تدریس مصنفات همدانی و ارسال آن به شهرهای مختلف از جمله بسطام، نوشته است: «رشیدالدین، علاوه بر قرائت قرآن، مقرر کرده بود که قرآن و کتابهای دینی دیگر را استنساخ کنند.
>تزیین قرآنها >زمان و مکان کتابت >ویژگیهای قرآن مراغه >وقف قرآن به خانقاه و آرامگاهها تزیین قرآنها بلر که اکثر قرآنهای مزبور را از نزدیک مشاهده کرده و بسیار دقیق آنها را مورد مطالعه قرار داده است، درباره شیوه و نوع تزیین قرآنها نوشته است: «جلدهای تکی، جلد چرمی دارند و بر پشت و روی جلد با دایرههای بزرگ و پرهای مرغ تزیین شدهاند.
یکی دیگر از موقوفههای مجموعه تاریخی بسطام، شمعدان زیبایی است که در دوره ایلخانی به آرامگاه بایزید بسطامی اهدا شده است.
معرفی واقف و زمان وقف کریمالدین شغانی وزیر اولجایتو (متوفی 716ق)، این شمعدانی را در سال 708ق / 1308- 1309م به آرامگاه بایزید بسطامی اهدا کرده است و در حال حاضر در موزه شهر بوستون آمریکا نگهداری میشود.