چکیده:
محمد ارکون یکی از مهم ترین روشنفکران جهان اسلام در سال های اخیر است که تلاش می کند در پروژه ای با عنوان نقد عقل اسلامی، خوانشی نوین از میراث فکری اسلامی و نحوه شکل گیری و رشد آن ارائه دهد و با تبیین نقاط چالش برانگیز عقل اسلامی، به نقد قرائت های سنتی، سلفی و شرق شناسانه از اسلام بپردازد. او روشی تلفیقی را در این عرصه پی می گیرد اما روش پساساختارگرایی در نقد وی نمود بیشتری دارد.
ارکون در پساساختارگرایی تحت تاثیر فیلسوفان پست مدرن فرانسوی، همچون میشل فوکو و ژاک دریدا است و به خوبی توانسته همان رهیافت ها را در اندیشه اسلامی دنبال کند. او در سایه این روش از تبارشناسی و واسازی عقل اسلامی سخن می گوید و تلاش می کند به زعم خویش، نگرش های اسطوره ای، راست کیشی، جزم اندیشی، فهم های انحصاری رجال دین و انگاره های خیالین را کنار نهاده و به نااندیشیده هایی بپردازد که تاکنون از دید اندیشمندان اسلامی پنهان بوده است.
در این مقاله نحوه کاربست روش پساساختارگرایی توسط ارکون در نقد عقل اسلامی واکاوی و تحلیل می شود.
خلاصه ماشینی:
در خلال بحث خواهيم ديد که چگونه او از رهيافت هايي چـون واسـازي و تبارشناسي در قالب پساساختارگرايي براي نقد عقل اسلامي بهره برده و مهم ترين شاخصه هـاي اين روش در پروژه وي نشان داده ميشود.
بنابراين ، روش زبان شناسي تاريخيـتطبيقي يا همان فيلولوژي بـا رويکـرد پوزيتويسـتي اگـر به تنهايي معيار پژوهش در متون مقدس ميراث ديني قـرار گيـرد، جـز ويرانـي چيـزي بـر جـاي نمي نهد و به همين سبب مسلمانان حق دارند اين پژوهش هاي غيرمسئولانه را برنتابند، زيـرا ايـن پژوهش ها تنها ويران ميکنند و بر ويرانه هـا چيـزي بنـا نمـيکننـد، درحـاليکـه جوامـع بشـري همواره و در سده هاي متمادي، زير سايه دين آرميده اند و درست نيست که پژوهش هاي علمي ناقص ، پاره نگر، پراکنده و تقليل گر، ارزش آنها را فرو کاهد.
ارکــون ايــن رويکــرد را «فهــم اسکولاستيک و مدرسي از ميراث » (١٩٩٦، ١٤ و ١٥) مينامـد و معتقـد اسـت چنـين روشـي را انديشمندان اسلام گراي معاصر بسيار به کار برده اند؛ آنها به بهانه نقدهايي که همواره از هر سـو به شرق شناسان وارد شده است ، خواهان دست شستن از ديدگاه هاي مستشرقين و هرچه ديدگاه غربي و نوگرايانه و پناه بردن بـه شـيوه هـاي سـنتي بـراي بـازخواني انديشـه و ميـراث مسـلمانان شده اند (ارکون ، ١٣٩٤، ١٤ و ١٥).
اسلام شناسي تطبيقي يا کاربردي (گفتمان علوم انساني) اين عنوان جامعي است که ارکون براي مجموع روش هايي که خود او در مطالعات اسلامي به کار برده ، انتخاب کرده است .