چکیده:
تا کنون چهار جلد از دانش نامه ایران انتشار یافته است، و مقاله «نه چندان استوار در چهار گام نخست» به نقد و بررسی این چهار جلد نخست می پردازد. در مقدمه مقاله، دانش نامه ایران به اختصار معرفی شده، و مزیت شیوه کمابیش «ترجمه مدارانه ای» که در تدوین این دانش نامه به کار بسته شده مورد پرسش قرار گرفته است. در بخش بعدی، به انواع کاستی های عمده ای که به ویژه در محتوای برخی از مقاله های دانش نامه روی داده اند اشاره شده است که عبارتند از انتساب نادقیق، گمانه زنی سست بنیاد، نظریه پردازی نااستوار، داده های نادرست و داده های ناهمساز. سپس هر یک از این کاستی ها، با ذکر مثال شاخصی از آن ها در دانش نامه ایران، به تفصیل نشان داده شده اند. در پایان، با توجه به جایگاه دانش نامه همچون کتاب مرجعی عمومی، لزوم پیراستن دانش نامه از چنین کاستی هایی تبیین شده است.
خلاصه ماشینی:
چنانکه پیداست، نویسندۀ این مقاله دو رأی را در خصوص«اصحاب اخدود» و آیۀ مورد نظر به "غالب مفسران" نسبت داده است: نخست آنکه «اصحاب اخدود» گروهی از مؤمناناند که به دست کافران شکنجه شدند، و دیگر آنکه «قتل» در آیۀ مورد نظر وجه اخباری دارد و نفرین نیست که بر این اساس، معنای آیه چنین میشود: اصحاب اخدود کشته شدند.
علامه طباطبائی در تفسیر المیزان نه تنها همین رأی را اختیار کرده بلکه، با استناد به سیاق آیه و ضمایر موجود در آن، قولی را که نویسندۀ مقاله به "غالب مفسران" نسبت داده ضعیف دانسته است: اصحاب اخدود همان ستمگرانیاند که گودالهایی کندند و در آن آتشی افروختند و مؤمنان را امر کردند که به درون آن درآیند و ایشان را، برای انتقامجویی از ایمانشان، جملگی سوزاندند.
مثلا نویسنده دربارۀ گفتاری منسوب به پیامبر اسلام(ص) مبنی بر نهی تصویرگری از جانداران چنین مینویسد: البته قولی منسوب به نبی اکرم وجود دارد که به نظر میرسد بر اساس آن، نفس عمل خلق صورت موجودات زنده، به علت آنکه هنرمند از دمیدن جان در آنها ناتوان است و بنابر این، ارتکاب به تقلید نابجا از خداوند به شمار میآید، محکوم شده است (نک: برند، همانجا)، اما توجه به محتوای حدیث نشاندهندۀ این امر است که آنچه آشکارا محکوم شده ساختن «شباهت ظاهری» یا «نمود» اشیاست، آن گونه که مثلا در هنری با صبغۀ ناتورالیستی- که زبان بیان آن اساسا از رمز و تمثیل تهی است- رخ میدهد (نک: شوئون، همان...