چکیده:
خلیج فارس در جنوب سرزمین ایلام واقع شده و لیان یکی از شهرهای مهم این دوره (ایلام قدیم و میانه) در ساحل خلیج فارس قرار گرفته است. الههی کیر ایریش یکی از بزرگترین خدایان ایلام در این شهر مورد پرستش بود. در کنار لیان شهرهای مهم دیگری نیز وجود داشته است، مانند شری هوم و میشیمروه. حال این سوالات پیش میآید که خلیج فارس در دورههای ایلام قدیم و میانه چه جایگاهی داشته؟ و نقش خلیج فارس در ارتباط بین سرزمینهای مجاورش در این دو دوره به چه صورت بوده است؟ از مهمترین سرزمینهای مجاور خلیج فارس میتوان به دیلمون، مگن، فیلکه (کویت) و محوطههایی در عمان و امارات اشاره کرد. با بررسی آثار این سرزمینها کاملا مشخص میشود تمام این سرزمینها با یکدیگر و با ایلامیان از راه خلیج فارس ارتباطات مهمی داشتهاند. دیلمون که بیشتر باستانشناسان محل آن را بحرین دانستهاند، در مدت زمان زیادی فرمانروایانی کاسینژاد داشت، کاسیهایی که خود اصلیتی از فلات ایران داشتهاند.
خلاصه ماشینی:
"از آنجا که نام هیچ یک از پادشاهان اوان به هی پایان نمیپذیرد، سازندهی معبد یاد شده حاکمی کم اهمیت و یا محلی در قرن بیست و پنجم یا بیست و چهارم پیش از میلاد بوده است، یا یک نایب السلطنه ایلامی و یا به احتمال فرماندار شری هوم که میتواند همان منطقهی ایلامی سرزمینهای ساحلی در کنار خلیج فارس بوه باشد (مجید زاده، 1370: 6).
البته باید توجه داشت از آنجا که خلیج فارس هم در سلسلهی اوان مطرح شده و هم در عصر سوکل مخها (نایبالسلطنههای بزرگ) پس باید احتمالادر عصر سیماش هم خلیج فارس قسمتی از حکومت ایلام قدیم بوده باشد، اما مطرح کردن این امر نیاز به مطالعات و بررسیهای بیشتری دارد، که امید است شاهد پیشرفتهای سریعتری باشیم.
در کل با توجه به شواهدی که هم در دورهی ایلام قدیم مشاهده کردیم و هم در ایلام میانه و بازهم در آینده با آن روبه رو خواهیم شد، چنین به نظر میرسد که الههیکیریریش الهه حامی لیان بوده است، با توجه به این که بیشتر باستان شناسان معتقدند که الههی کیریرریش الههای بوده است که در جنوب ایلام پرستش میشده و در مقابل این الهه، الههی پین ای کیر در شمال ایلام بوده و پارتی مادر خدایان ناحیهی آیاپیر بوده است (صراف، 1387: 96)، این سؤال پیش میآید که آیا حضور کیریرش در جنوب ایلام ربطی به نزدیکی این نواحی به سواحل خلیج فارس دارد یا خیر؟ باید توجه داشت که کیریریش الههی بزرگ مادر ایلامیها است (مجیدزاده، 1370: 50) که از دو واژهی «کیر» به معنی الهه و «ریشا» به معنی بزرگ تشکیل شده است (صراف، 1387: 96).
, Dilmun: New Studies in the Archaeology and Early History of Bahrain, Berlin, 1983, pp."