چکیده:
چندلایهایبودن ساختار مفهومی (Conceptual Structure)قرآن سبب شده است یکی از دغدغههای دین پژوهان ازعصر نزول وحی تا کنون دستیابی به مقاصد واقعی خالق وحی در ورای آیات قرآن باشد. همین مسئله زمینه بهکارگیری نظریات علمی متعدد را در هر عصری برای کشف مفاهیم نهفته در ساختار مفهومی تودرتوی این کتاب آسمانی فراهم ساخته است. این پژوهش نیز درچارچوب نظریه «فضاهای ذهنی» (Mental Space Theory)فوکونیه (Fauconnier) (1985) به مطالعه ساختار مفهومی قرآن کریم در محدوده پانزده پانزده جزء دوم، بپردازد تا کارایی آن را در تبیین ساختارهای مفهومی قرآن ارزیابی کند. روش انجام پژوهش، توصیفی- تحلیلی است؛ بدین ترتیب که پس از معرفی چارچوب نظری تحقیق، دادهها به شیوه کتابخانهای و به کمک فیشبرداری از محدوده پژوهش استخراج شده، با تحلیل آنها مشخص گردید نظریه فضاهای ذهنی در تحلیل شناختی ساختار مفهومی قرآن کارآمد است، تشخیص و تفکیک فضاهای حاکم بر آیات و روابط میان آنها زمینه درک بهتری را از مقاصد واقعی خالق وحی فراهم میسازد. در نهایت معلوم شد ارتباط میان فضاهای حاکم برآیات هدفمند بوده، هرآیهای از قرآن نیز بر مبنای فضای ذهنی خاصی مفهومسازی شده است.
خلاصه ماشینی:
"بر اساس اصل «بهینهسازی» که از اصول اساسی نظریه فضاهای ذهنی است، گذر تخیل انسان از فضای مبدأ که فضای محسوس و عینی است (ازرشمندی شتر آبستن در زندگی مردم) به فضای مقصد (عظمت هولانگیز واقعه قیامت و بیارزشبودن همه داراییهای مردم) ارتباط میان این دو فضا را فراهم ساخته است و مطابق اصل دسترسی نوعی نگاشت میان حوزههای مفهومی حاکم در آیه ایجاد شده است.
تحلیل شناختی بر پایه چارچوب نظری: در این آیه عنصر قیدی «اذا» به عنوان فضاساز عمل میکند و یک فضای واقعی (إذ جاءتهم الرسل) را فراهم میسازد که در آن رسولانی از جانب خداوند برای هدایت مشرکان به میان اقوام میآمدند و ادامه در بخش دیگر آیه، فضای ذهنی (لو شاء ربنا لأنزل ملائکة فإنا بما أرسلتم به کافرون ) ایجاد شده است که بر حسب آن شبهه کافران مطرح میشود که چرا خداوند بیواسطه ما را هدایت نکرد و به جای ملائکه، بشری را برای هدایت فرستاده است؟ ساختار مفهومی بر پایه فضاهای حاکم بر آن تشکیل میشود.
تحلیل شناختی آیه در چارچوب نظری پژوهش: دو فضای قابل تفکیک در این آیه به این صورت است که در فضای اول که حوزه مبدأ نامیده میشود، مکذبان آیات الهی نسبت به انجام تکلیف خود در برابر عمل به دستورات کتاب آسمانی تورات سهلانگاری نمودند و در فضای دیگر که فضای مقصد نام دارد، مؤلفههای فضای اول که فضای محسوس و عینی است در فضای دوم فرافکن شده است و مکذبان کلام وحی به درازگوشی همانند شدهاند که کتابهایی را بر پشت حمل مینماید؛ در حالی که از آنها چیزی نمیفهمد."