چکیده:
عصر حاضر، بدون شک، عصر تغییرات وسیع، تحولات سریع و پویایی مفرط است. آثار چنین تحولات ناگهانی در تغییرات پیوسته فن آورانه، فرهنگ مادی، اکوسیستمها و حتی ارزش های اخلاقی حاکم بر جامعه ما قابل مشاهده است. یکی از پیامدهای بارز این وضعیت، زبانهایی هستندکه دیگر کسی با آنها تکلم نمیکند. این پدیده ـ مرگ زبان ـ و عوامل و شرایطی که به آن دامن میزند، به اختصار در بخش ابتدایی این مقاله مورد بحث قرار گرفتهاند و به دنبال آن پیشینه مطالعات انجام شده در این زمینه آمده است. کشور ما، ایران، از تاریخ و پیشینه طولانی گروه های قومی متنوع برخوردار است که هر کدام از آنها زبان بومی خود را دارند. در سال های اخیر، شرایطی که وصف آن در بالا گذشت، این زبان ها را در معرض خطر انقراض قرار است. بخش اصلی این مقاله به گزارش یافتههای چند مطالعه میدانی در خصوص کاربرد و جایگاه اجتماعی زبان های محلی ایران و نگرش های گویشوران نسبت به زبان مادریشان میپردازد. بخش پایانی مقاله نیز شامل پیشنهادهایی برای بهبود وضع موجود به منظور حفظ زبان های در معرض خطر ایران است.
خلاصه ماشینی:
در ایـن مختـصر، نگارنـده بـر آن است تا ضمن اشاره ای گذرا به پدیدۀ مرگ زبان و پژوهش های انجام شده در این زمینه ، به اجمال به بررسی جایگاه اجتماعی زبان های محلی ایران در زمان حاضر و دورنمای آیندۀ آنها بپردازد.
در مجموع ، این پژوهش ها و پژوهش های انجام شده پس از آنها کـه از دهـۀ ١٩٩٠ از وسعت زیادی برخوردار شده اند، مسائل زیادی را در خصوص این پدیده روشن ساخته اند کـه مـا در اینجـا از ذکر جزئیات این پژوهش ها خودداری نموده ، فقط به شرح دستاوردها و پیامدهای کلی این پژوهش هـا اکتفـا میکنیم : با وجود همۀ پیچیدگیهایی که فرآیند حفظ یا تغییر زبان دارد و با وجود تنـوع و گونـاگونی عـواملی کـه 1-sociolinguistics 2- Jashua Fishman 3- domain analysis 4-domain 5-lower language 6-higher language 7-Susan Gal 8-Oberwart 9-Nancy Dorian 10- Gaelic 11-Liberson 12-Taos میتوانند در این فرآیندها تأثیرگذار باشند، از مجموع مباحث طرح شده و تحقیقات صورت گرفتـه مـیتـوان نتیجه گرفت که یک پیش شرط اساسی برای تغییر زبان ، وجود یک جامعـۀ دوزبانـه اسـت ؛ امـا حفـظ زبـان فرانسه در جامعۀ دوزبانۀ مونترال در کانادا نشان میدهد که این پیش شرط به تنهایی برای تغییر زبان کافی نیست .
ایـن پژوهش علاوه بر مطالعۀ میزان کاربرد فارسی و مازندرانی در دو گروه سنی و جنسی در حوزه های مختلف در شهر آمل ، به بررسی نگرش های گویشوران در مورد دو زبان و تصمیمات جوانان برای آیندۀ زبان نیز پرداخت .
نکته ای که در این بررسی قابل توجه بود و زبان شناسان از آن به عنوان نشانه ای از تغییر یا حذف زبان یاد میکنند (فسولد،١٩٨٧: ٢١٣) همان کاربرد زبان فارسی در حوزه هایی است که قبلا حـوزۀ مطلـق زبـان مازندرانی بوده اند.