چکیده:
سیلاب یکی از رایجترین مخاطرات طبیعی جهان قلمداد میشود که سالانه موجب خسارات جانی و مالی فراوانی در سراسر جهان میگردد. از این رو توسعه مدل های پهنهبندی و پیشبینی وقوع سیلاب جهت اتخاذ تصمیمات بهینه پیش از وقوع سیلاب و پس از آن و نیز مدیریت آن بسیار مهم و ضروری میباشد. هدف از این پژوهش، تعیین پهنههای خطر وقوع سیلاب، در حوضه رودخانه خیاو چای با استفاده از مدل تحلیل شبکه میباشد. جهت اجرای این مدل در منطقه از داده های مختلفی همچون بارش، کاربری زمین، خصوصیات مورفولوژیک دامنه ها مثل تحدب و تعقر، همگرایی و واگرایی دامنه ها ، شیب دامنه ها، شاخص پوشش گیاهی (NDVI)، فاصله از رودخانه های اصلی و تراکم شبکه زهکشی استفادهشده است. نتایج به دست آمده از مدل تحلیل شبکه ای بیانگر این واقعیت میباشد بیش از 15 درصد از حوضه تحت تاثیر خطر وقوع سیلاب با پتانسیل بسیار بالا قرار دارد که بهطور عمده در پاییندست حوضه واقعشده است، این سطوح اغلب شیب کمتر از 35 درصد، با درصد پوشش گیاهی کم، سطوح همگرا با پروفیل مقعر، نواحی پست و حاشیه رودخانه ها را تشکیل میدهند. تحلیـل وزنهای نهایی منتج از مدل ANP، نشان میدهد که در رابطه با خطر وقوع سیلاب، عامل شیب با مقدار (99/0) و عامل سنگشناسی با مقدار 822/0 با توجه به کنترل زیادی که بر میزان و چگونگی نفوذ و تخلیه رواناب از سطح حوضه دارنـد، از بیشـترین میـزان اهمیت و تاثیر برخوردار هستند و شاخص SPI با 226/0 و شاخص STI با 065/0 نسبت بـه عوامـل دیگـر دارای اهمیت کمتری هستند.
خلاصه ماشینی:
لذا از طریق تجزیه و تحلیل دقیق این مناطق سیل خیزو مدیریت اصولی ، می توان میزان وقوع سیلاب و نیز خطرات و آسیب های جانی و مالی حاصل از آن در مناطق مستعد سیلاب را کاهش داد؛ با توجه به اهمیت مطالب فوق ، مدل سازی رفتار سیل و تهیه نقشه های پتانسیل سیل خیزی یکی از مهم ترین اهداف دانشمندان در زمینه بلایای طبیعی می باشد (فنیسیا و همکاران ٧، ٢٠١٣: ٨١).
کرمی و همکاران (١٣٨٧)، برای حوضه رودخانه دوغ در استان گلستان پهنه بندی سیلاب دشت را با استفاده از تلفیق مدل هیدرولوژیکی و سامانه اطلاعات جغرافیایی انجام دادندو دریافتند بین پارمترهای میزان و شدت بارش ، شیب حوضه و مناطق سیل گیر رابطه مستقیمی وجود دارد؛ و در مناطقی که ضریب نفوذپذیری کمتری دارند شدت سیل گیری به صورت تصاعدی رو به افزایش است .
آقاعلیخانی (١٣٨٨)، با استفاده از مدل منطق فازی پهنه بندی پتانسیل سیل خیزی و سیل گیری را برای حوضه فرحزاد تهران انجام دادندو نتیجه گرفتند که پهنه های با خطر بسیار زیاد دربالادست حوضه واقع گردیده اند، این سطوح اغلب ستیغ هاو خط الراس ها با دامنه های محدب و شیب بالای ٤٠ درصد را تشکیل می دهند.
خیری زاده و همکاران (١٣٩٢)، در پژوهشی به پهنه بندی پتانسیل خطر وقوع سیلاب در حوضه ی آبریز مردق چای با استفاده از مدل ANP پرداختند، نتایج حاصله از این پژوهش نشان می دهد که عامل شیب و ارتفاع رواناب سطح حوضه در رابطه با رخداد سیلاب ، از بیشترین میزان اهمیت و عوامل پوشش گیاهی (NDVI) و سنگ شناسی از کمترین میزان اهمیت برخوردار هستند.