چکیده:
یکی از مشکلات مدیریت و کنترل فرسایش و رسوب حوضه های آبخیز کشور، فقدان دادههای آماری جهت برآورد دقیق میزان فرسایش و رسوب است. بدین منظور استفاده از روشهای تجربی کارآمد الزامی است. هدف از تحقیق حاضر، برآورد شدت فرسایش و میزان رسوب حوضه ی زیدشت با استفاده از مدل تجربی EPM و نرمافزار GIS و کارایی این سیستم در مطالعات فرسایش و رسوب حوضه های آبخیز و در نهایت کاهش حجم رسوبات در سطح حوضه و پشت سدها میباشد. فرسایش سازندهای سنگی و ورود حجم عظیمی از رسوبات به دریاچه سد طالقان، بر اهمیت و لزوم مطالعهی چگونگی تولید و حمل رسوبات در حوضه آبخیز زیدشت میافزاید. نتایج مطالعه نشان میدهد که حوضه ی آبخیز زیدشت از نظر فرسایش و تولید رسوب در وضعیت متوسط قرار داشته و میزان ضریب شدت فرسایش آن 69/0Z= است. همچنین با طبقه بندی کلاس شدت فرسایش معلوم شد که حوضه ی مورد نظر در 2 کلاس شدید و متوسط قرار دارد و میزان فرسایش و رسوب در آن به حدی است که اجرای برنامه های حفاظت آب و خاک ضرورت و اولویت دارد. بیشترین و کمترین میزان ضریب شدت فرسایش به ترتیب در زیرحوضه های Dint2 و D1 بوده است که دلیل آن، وجود سازند (گلسنگ و مارن و نهشته های گراولی) Ngm و Q1g و کاربری کشاورزی و باغات در شیب های تند و بدون پوشش گیاهی زیر درختان در زیرحوضه Dint2 و وجود سازند مقاوم (توف اسیدی و گدازه بازی) Ekv, Ekta و کاربری مرتع خوب در D1 میباشد.
Estimation of sedimentation and erosion without sediment statistics serves as one of the main issues of basins and requires the application of empirical approaches to utilize data for managing plans. EPM model is one of the empirical methods widely used in the study of watersheds all over country. The main objective of the present study is to evaluate the effect of geological formations on annual erosion and sedimentation using EPM model and GIS and the investigation of its efficiency in erosion and sediment studies. Rock formation erosion and entering of huge sediments to Taleghan reservoir clarify importance of investigation on how sediments are produced and transported. In respect to the above results، it is worthy to note that Zidasht basin is moderate in terms of erosions and sedimentation and its erosion coefficient is 0.69. In addition، classification of erosion intensity showed that this basin has two intense and moderate classes implying that considering sediment and erosion is essential in soil and water conservation projects. The highest and lowest erosion intensity coefficients are observed in Dint2 and D1 respectively mainly due to presence of formations Ngm، Q1g، and orchards in sub-basin Dint2 and resistant formations of Ekta and Ekv and suitable rangeland land use in D1.
خلاصه ماشینی:
هدف از تحقیق حاضر، برآورد شدت فرسایش و میزان رسوب حوضه ی زیدشت با استفاده از مدل تجربی EPM و نرم افزار GIS و کارایی این سیستم در مطالعات فرسایش و رسوب حوضه های آبخیز و در نهایت کاهش حجم رسوبات در سطح حوضه و پشت سدها میباشد.
جهت جلوگیری از فرسایش و هدررفت منبع با ارزش خاک، اقدامات متعددی همچون قرق مراتع جهت تقویت و بهبود پوشش گیاهی، مرتع کاری و اصلاح مراتع و احداث سازه های مختلف همچون آب بندها، سدهای کوچک و متوسط در سطح حوضه های آبخیز در دستور کار قرار گرفته اند؛ اما با توجه به محدودیت منابع مالی و لزوم اقتصادی و پرثمر بودن اقدامات انجام شده ، اجرای عملیات اصلاحی و حفاظتی باید از مناطقی با بیشترین میزان هدررفت و فرسایش آغاز شود و برای دستیابی به این مهم ، برآورد میزان فرسایش حوضه های آبخیز و قسمت های مختلف آن ، الزامی و تعیین کننده ی نوع ، حجم و مکان انجام اقدامات مختلف جهت حفظ خاک است (نورانی، ١٣٨٤).
با توجه به این که طبق آمار ایستگاه هیدرومتری، روش قابل قبولی برای محاسبه و تعیین میزان فرسایش خاک حوضه و زیرحوضه های آن وجود ندارد؛ لذا با استفاده از روش تجربی EPM میزان فرسایش خاک و همچنین تولید رسوب در حوضه ی آبخیز زیدشت تعیین و نتیجه با 1- Erosion Potential Method 2- Hill 3- Tangestani 4- Gobin 5- Zwu 6- Amini et al.
, 7- Amiri 8- Fanetti " Vazzoli 9- Solaimani et al.
(رجوع شود به تصویر صفحه) شکل (١) موقعیت حوزه آبخیز زیدشت در کشور، استان و منطقه مدل EPM با استفاده از اطلاعات حاصل از قطعه زمین های فرسایشی و اندازه گیری رسوب پس از ٤٠ سال تحقیقات در کشور یوگسلاوی سابق به دست آمده و برای اولین بار در سال ١٩٨٨ در کنفرانس بین المللی رژیم رودخانه توسط (گاوریلویک ١، ١٩٨٨) ارایه گردیده است (رفاهی، ١٣٨٥).